Memlûkler Dönemi’nde Yaşayan Hanefî-Şâfiî Bir Âlim: Ziyâ b. Sâdullah el-Kazvinî (ö.780/1379)
DOI:
https://doi.org/10.52754/16947673_2023_34_5Ключевые слова:
Memlûkler, Hanefîlik, Şâfiîlik, Hanefî-Şâfiî, Ziyâ b. Sâdullah el-KazvinîАннотация
Mezhepler arası geçişlilik ve etkileşim örneklerine dair çok sayıda örnek mevcut olmakla beraber bizim bu çalışmada incelediğimiz etkileşim biçimi iki fıkıh mezhebi (Hanefîlik ve Şâfiîlik) arasında gerçekleşmiştir. Bu çalışmada, Hanefî-Şâfiî olduğu tespit edilen nadir ulemadan biri olan Memlûkler dönemi ulemasından Ziyâ b. Sâdullah, söz konusu etkileşimi incelemek adına örneklem olarak seçilmiştir. Çalışmanın hedefi mezhepler arası geçişliliğin mahiyetini farklı bir perspektiften incelemektir. Bu sebeple kendisini Hanefî ve Şâfiî olarak nitelendiren Ziyâ b. Sâdullah’ın varlığının tespiti bizim için oldukça heyecanlandırıcı ve merak uyandırıcı olmuş; Hanefîlik ve Şâfiîlik mezhepleri arasındaki ilişkiyi daha önce çalışılmayan bir boyutuyla incelememize de imkan tanımıştır. Çalışmada “şahıslar üzerinde derinleşme prensibi” ekseninde, söz konusu etkileşimin hem bireysel tecrübeye yansımaları hem de dönemin siyasî-sosyal yapısı nezdindeki karşılığı tespit edilmiştir. Bu çerçevede Ziyâ b. Sâdullah’ın hayatı, dönemin siyasi iktidarı nezdindeki konumu, mezhebî kimliğinin içeriği ve bu mezhebi kimliğine dair yaşadığı çağın hem de sonraki tarih ve tabakât (Hanefî-Şâfiî) müelliflerinin bakış açısı ortaya koyulmuştur. Çalışmamız neticesinde ulaştığımız en önemli sonuç Ziyâ b. Sâdullah’ın yaşadığı zaman diliminde mezhebi kimliğine yönelik eleştirel bir tavırla karşılaşmamış olmasıdır. En azından yaşadığı çağ için dönemin Hanefî ya da Şâfiî ulemasının onu kendi mezheplerinin müntesibi gösterme gayretlerinin olmaması, mezhebî kimliğinin mevcut ilmî çevrede olduğu haliyle kabul gördüğünü göstermektedir.
Библиографические ссылки
Abdülbâsıt el-Malatî, Zeyneddin b. Halil b. Şahin ez-Zâhirî. Neylü’l-emel fî zeyli’d-Düvel. nşr. Ömer A. Tedmürî. I-IX, Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriyye, 2002.
Akgündüz, Ahmet. “İstibdâl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. 23/319-320.
Ayaz, Fatih Yahya-Alibekiroğlu Eren, Fatmanur. “Memlük Devletinde Sultan ve Emîrlerin Hanefîliğe İlgisi”. İBAD Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2019), 284-296.
Ayaz, Fatih Yahya. “Türk Memlûkler Döneminin Büyük Emîrlerinden Yelboğa el-Ömerî (ö. 768/1366) ve İdaredeki Nüfuzu”. ÇÜİFD 61/1 (2007), 81-100.
Ayaz, Fatih Yahya. Makrîzî (öl.845/1442). İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed, ‘İkdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi böl., nr. 2374-2396.
Bayder, Osman. “8/14. Yüzyılda Şam-Mısır Bölgesi Fakihleri Arasında Bir Tartışma: Refu’l-Yedeyn Meselesi”. dergİabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi) 7/13 (2019), 116-132.
Dâvûdi, Muhammed b. Ali. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1433.
Doris Behrens-Abouseif. “Baybars II Hankahı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992, 5/224-225.
Düzenli, Aygül. “Memlükler Döneminde Medreseler (648-923/1250-1517), Osmanlı Medreseleri: Eğitim, Yönetim ve Finans, İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2018, 447-460.
Düzenli, Aygül. Memlükler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi (648-923/1250-1517). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
et-Temîmî, Takiyyüddin b. Abdülkâdir. Tabakâtü’s-Seniyye fî Terâcimi’l-Hanefîyye. thk. Abdülfettah Muhammed Hulv. Kahire 1970.
Görgün, Tahsin. “Îcî, Adudüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. 20/410-414.
İbn Dokmak, Sârimüddin İbrahim b. Muhammed b. Aydemir. “Nazmü’l-Cümân fî tabakâti ashâbi imâmine’n-Nu’mân”. İbn Dokmak’ın Hayatı ve Nazmü’l-Cümân fî Tabakâti Ashâbi İmâmına en-Nu’man” İsimli Eserinin Tahlil ve Tahkiki. haz. Samir Fattah Abbas. Marmara: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. I-IV. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1993.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. İnbâü’l-ğumr bi-ebnâi’l-‘umr. nşr. Hasan Habeşî, I-IV. Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1969-1998.
İbn Kâdî Şühbe, Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyye. nşr. Hâfız Abdülalîm Han. I-IV. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1987.
İbn Kâdî Şühbe, Takıyyüddin Ebû Bekir b. Ahmed b. Muhammed b. Kâdî. Târîhu İbn Kâdî Şühbe. nşr. Adnan Derviş. I-IV. Dımaşk: Ma‘hedü’l-Fıransî li’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyye, 1977.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. I-XXI. Cîze: Dârü Hicr. 1997-1999.
İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf, en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire, I-XII. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1956.
İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. ed-Delîlü’ş-şâfî ʿale’l-Menheli’ṣ-ṣâfî. nşr. Fehîm Muhammed Şeltût. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-Vâfî. nşr. Muhammed M. Emin-Nebîl Muhammed Abdülaziz. I-XII. Kahire: Matbaatü Dâri'l-Kütüb, 1984-2006.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. Kahire: Vizâretü’s-Sakâfe ve’l-İrşâd el-Kûmî, 1431.
İbn Tolun, Şemseddin. el-Gurefü’l-aliyye fî terâcimi müteahhirî’l-Hanefîyye. thk. Ali es-Seyyid Abdüllatîf. İstanbul-Ankara: İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM)-Türkiye Diyanet Vakfı, 2023.
İbnü’l-‘Irâkî, Ebû Zür‘a Veliyyüddin Ahmed b. Abdürrahim. ez-Zeyl ‘ale’l-‘İber fî haber men ğaber. nşr. Sâlih Mehdî Abbâs. I-III. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1989.
İbnü’l-Cezerî. Ġāyetü’n-Nihâye. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1431.
Kalaycı, Mehmet. “Eşarilik ve Maturidiliği Uzlaştırma Girişimleri: Tâcüddin es-Sübkî ve Nûniyye Kasidesi”. Dinî Araştırmalar 14/40 (2012). 112-131.
Kâşânî, Abdullah b. Ali. “Târihi Olcaytu”. Târihi Olcaytu İnceleme ve Çeviri. haz. Derya Örs. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
Kefevî, Mahmud b. Süleyman. Ketâʾibü aʿlâmi’l-ahyâr min fukahâ-i mezhebi’n-Nuʿmâni’l-muhtâr. thk. Saffet Köse vd. İstanbul: İrşad Kitabevi, 2017.
Makrîzî, el-Mukaffa el-Kebir, nşr. Muhammed Ya’lavî. Beyrut: Dârü’l-Gurebi’l-İslâmî, 2006.
Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali, Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr (Kahire: Lecnetü’-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n- Neşr, 1970).
Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâbü’l-Mevâiz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’lâsâr. Beyrut, ts.
Mevlüt Güngör. “Begavî, Ferrâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1992), 5/340-341.
Özen, Şükrü. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011, 40/299-308.
Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, ed Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi’. I-XII. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. Vecîzü’l-kelâm fi’z-zeyl ‘alâ Düveli’l İslâm. nşr. Beşşâr A. Maruf v.dğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
Sever, Mehmet. “14. Yüzyıl Şam Eş’arîliği: Tâcüddin Sübkî Örneği”. V. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu -Eş’arîlik-, 04-06 Mayıs 2018. ed. Mustafa Aykaç vdğr. Kastamonu: Kastamonu Matbaası, 2018, 32-45.
Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. Buğyetü’l-Vuât. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. I-III. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1979.
Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. Hüsnü’l-muhâdara fî ahbâri Mısr ve’l- Kâhire. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1967.
Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. Târîhu’l-hulefâ, Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’şŞüûni’l-İslâmiyye, 2013.
Şahin, Hanifi. “Câmiu‘t-Tevârîh’e Göre Gâzân Hân’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları”. Bilig 73 (2015 ), 207-230.
Şahin, Hanifi. İlhanlılar Dönemimde Şiilik. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Mecma’u’l-Ensaâb Hanedanlar Tarihi. trc. Fahri Unan, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2021.
Tâceddin es-Sübkî, Abdülvehhab, Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. nşr. Mahmud Muhammed et-Tanâhî, Abdülfettah Muhammed el-Hulv. I-X. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabîyye, 1964.
Timür, İhsan. Hanefî-Mâtürîdî Geleneğin Batıya İntikali el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhleri Bağlamında Bir İnceleme. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2021.
Topaloğlu, Bekir. “Sâni‘”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. 36/107-107.
Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Muʿîn fî ṭabaḳāti’l-muḥaddis̱în. Amman: Dârü’l-Furkan, 1431.
Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayreddin b. Mahmud. el-Aʿlâm. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.
Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2023 Fatmanur Alibekiroğlu Eren
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
