КЫРГЫЗДАРДЫН ЭНТОМОЛОГИЯЛЫК ТҮШҮНҮКТӨРҮНҮН МАКАЛ-ЛАКАПТАРДА БЕРИЛИШИ (аары менен кумурсканын мисалында)
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948874_2025_1(5)_3Ачкыч сөздөр:
кыргыз макал-лакаптары, энтомология, кыргыз элинин ишенимдери, кыргыз эл жомоктору, фольклорАннотация
Кыргыз элинин көптөгөн кылымдардын ичинде жаратып, сактап келген бай оозеки чыгармаларынын ичинде макал-лакаптарга өзгөчө орун таандык. Турмуштун элдик эрежеси болгон бул чакан чыгармаларда элибиздин бүтүндөй басып өткөн жолу, турмуштук тажрыйбасы, дүйнө таануусу, жаратылыш менен болгон мамилеси, элдик билимдери камтылган. Учурда жарык көргөн жыйнактарда макал-лакаптардын санынын он миңден ашуун болушу кыргыз фольклорунун байлыгын, өзгөчөлүгүн көрсөтүптурат десек жаңылышпайбыз. Андыктан аларды түрдүү өңүттөрдөн жаңыча көз караш менен карап, баа берүүнү колго алуу зарыл. Макалада курт-кумурскаларга, анын ичинен аары менен кумурскага гана байланышкан айрым макалдарынын жаралуу себептери, маанилери тилдик, фольклордук жана этнографиялык аспектиден каралды.
Библиографиялык шилтемелер
Айтымбет, Орозбек. (2007). Кара Кыргыз. 5-китеп: Көкө Тэңир. Толук., такталып, 2-бас. Бишкек: Бийиктик.
Алексеев, Н.А. (1980). Ранние формы религии тюркоязычных народов Сибири. Новосибирск: Наука.
Байбосунов, А. (1990). Донаучные представления киргизов о природе. Фрунзе: Мектеп, 1990.
Валиханов, Ч. (2001). Смерть Кукотай хана. Статьи и заметки. Семей.
Дмитриев, Ю.Д. (1977). Соседи по планете: Насекомые. Научно-худож. лит-ра. Москва: Детская литература.
Жарков, В. (1989). “Умельцы из срединного царства”. Л. В. Поспелов (Сост.), Дорогами тысячелетий: Сб. ист. ст. и очерков. Кн. 3. Москва: Мол. гвардия.
Жусупов, К. (2001). Байыркынын издери. Бишкек: «Кыргызстан – Сорос» фонду.
Заянчковский, И.Ф. (1991). Животные, приметы и предрассудки. Москва: Знание.
Кайыпов, С.Т. (2017). Түркияда жашаган памир кыргыздарынын макал, лакаптары: Лингво-фольклористикалык булак катары. Бишкек: Борбордук Азия Университети.
Киргизско-русский словарь. (1985). В двух книгах. Сост. К. К. Юдахин. Фрунзе Главная редакция. Киргизской Советской Энциклопедии.
Корпачев, В.В. (1989). Целебная фауна. Москва: Наука.
Кыргыз макал-лакаптары. (1982). Түзг. Ш. Усупбеков. Фрунзе: Кыргызстан.
Кыргыз макал-ылакап, учкул сөздөрү. (2005). Жыйнаган М. Ибрагимов. Карабалта.
Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү. (2016). Экинчи бөлүк. Бишкек: Салам.
Кыргыз тилинин фразеологиялык сөздүгү. (2001). Түзг. Ж. Осмонова, К. Конкобаев, Ш. Жапаров. Бишкек: КТМУ.
Легендарлуу ырчылар жана сынчылар: Ырлар. (1994). Түз. М. Абдылдаев. Бишкек: Ала-Тоо.
Любимцев, В.В. (1995). Неизвестное об известном. Москва: Дрофа – Лирус.
Любимцев, В.В. (1995). Вопросы и ответы. Москва: Дрофа.
Макал-лакаптар. (2001). «Эл адабияты» сериясынын 10-тому. Бишкек: Шам.
М. Кашкари. (2013). Дивану лугати-т түрк (Түркий тилдер сөз жыйнагы). Которгондор: Абдувалиев И., Ахматов Т., Оморов А., Султаналиев И., Толубаев М. 1-том. Бишкек: Бийиктик.
Мурзакметов, А. (2024). “Кыргыздардын этноботаникалык билимдеринин макал-лакаптарда берилиши”. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы, (3), 116–137. https://doi.org/10.52754/16948610_2024_3_11
Мурзакметов, А. (2024). “Кыргыз элдик орнитологиясынын макал-лакаптарда камтылышы”. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы, (4), 222–242. https://doi.org/10.52754/16948610_2024_4_22
Мурзакметов, А. (2025). “Кыргыздардын камчыга байланышкан макал-лакаптары жана ишенимдери”. Чыгыш таануунун маселелери, (2), 197–205. https://doi.org/10.52754/16948653_2025_2_22
Природа. Энциклопедия. (2001). В сотрудничестве с Музеем естественной истории, Лондон. Москва: ООО «Дорлинг Киндерсли».
Русско-алтайский словарь. (1964). Под редакцией Н. А. Баскакова. Москва: Изд. «Советская Энциклопедия».
Сейдакматов, К. (1988). Кыргыз тилинин кыскача этимологиялык сөздүгү. Фрунзе: Илим.
Табышалиева, А.С. (1993). Вера в Туркестане. Бишкек: Коммерческо-издательская фирма «АЗ-МАК».
Тиленова, Г., & Мурзакметов, А. (2024). “Кыргыздардын нанга карата мамилесинин макалдарда берилиши”. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Филология, (2(4), 25–31. https://doi.org/10.52754/16948874_2024_2(4)_3
Эгембердиев, Р. (2016). Кыргыз тилиндеги фразеологизмдердин төркүнү (этимологиясы). Бишкек: Турар.
