КЫРГЫЗ АТТАРЫНЫН МОРФОЛОГИЯЛЫК ЖАНА ГЕНЕТИКАЛЫК МҮНӨЗДӨМӨЛӨРҮ
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948696_2025_2(11)_4Ачкыч сөздөр:
экстерьер, SNP-генотипирлөө, маркерлер, полиморфизм, статистикалык анализ, кластердик анализАннотация
Изилдөөнүн актуалдуулугу – кыргыздын жергиликтүү аттарын сактоо жана селекциялык жакшыртуу зарылчылыгынан келип чыгат. Бул аттар – сейрек жана уникалдуу тукумдук топ болуп, тоо тектүү катаал шарттарга ылайыкташкан. Бирок бул популяциянын генетикалык өзгөчөлүктөрү мурунку изилдөөлөрдө абдан чектелип каралган, бул анын генофондун эффективдүү башкарылышын кыйындатат. Учурдагы изилдөөнүн максаты – Кыргыз Республикасынын түндүк-чыгыш аймагындагы кыргыз аттарынын популяция ичиндеги генетикалык структурасын бир нуклеотиддик полиморфизмдер (SNP) жана морфологиялык көрсөткүчтөр аркылуу аныктоо. Максатка жетүү үчүн Equine80k (Illumina) массивин колдонуу менен SNP-генотипирлөө ыкмалары, экстерьерди морфометриялык өлчөө, кластердик жана корреляциялык анализдер (UPGMA, PCoA, Dice, Mantel), ошондой эле фенотиптик маалыматтарды бинардык коддоо колдонулду. SNP-аналитика боюнча толук тандоо эки кластерге бөлүндү: биринчи кластерде – 22 аттар, генетикалык жактан бирдей структурага ээ, экинчи кластерде – 3 жаныбар (KIR8, KIR18, KIR20), генетикалык аралык жогору. Морфологиялык белгилер боюнча да эки кластер аныкталды: биринчи кластерде негизинен кара түстөгү аттар (92 %) жана орто стандарттардан төмөн дене түзүлүшү (83 % үчүн холка бийиктиги 136 см чейин), экинчи кластерде – жеңил түстөгү аттар (чоң боро, күрөң, игрене, 83 %) жана өнүккөн экстерьердик көрсөткүчтөр (холка бийиктиги >136 см, көкүрөк >158 см – 92 %, пясть >18 см – 100 %). Бирок вариациялык анализдин жана Мантел тестинин (r = -0,07396; p = 0,0499) жыйынтыктары морфологиялык белгилер менен SNP-даноонун ортосунда статистикалык маанилүү байланыш жоктугун көрсөткөн. Бул традициялык экстерьердик өзгөчөлүктөрдүн колдонулган молекулярдык маркерлерден көз карандысыз экенин билдирет. Изилдөөнүн практикалык мааниси – кыргыз аттарынын келечектеги селекциялык иштери үчүн база түзүүдө, DNA-паспортторун жасоодо жана тоо шартындагы мал чарбачылыгында жергиликтүү популяцияларды сактоо боюнча генетикалык негизделген программаларды иштеп чыгууда.
Библиографиялык шилтемелер
Ayala-Valdovinos, M.A., Galindo-García, J., Sánchez-Chiprés, D., & Duifhuis-Rivera, T. (2016). New test for endothelin receptor type B (EDNRB) mutation genotyping in horses. Molecular and Cellular Probes, 30(3), 182-184. doi: 10.1016/j.mcp.2016.03.005.
Dice, L.R. (1945). Measures of the amount of ecologic association between species. Ecology, 26(3), 297-302. doi: 10.2307/1932409.
Eurasian Economic Commission, Collegium (Decision No. 74). (2020, June).Retrieved fromhttps://eec.eaeunion.org/upload/medialibrary/f97/vpx2huc8kzx9abkm727o2xflt2lq2k84/OBSHCH AYA-INFORMATSIYA-plemennoe-zhivotnovodstvo.pdf.
European Convention for the Protection of Vertebrate Animals used for Experimental and other Scientific Purposes (ETS No. 123). (1986, March). Retrieved from https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list?module=treaty-detail&treatynum=123.
Genetic structure and genome-wide association study of the traditional Kazakh horses. (n.d.). Retrieved from https://madbarn.com/research/genetic-structure-and-genome-wide-association-study-of-the-traditional-kazakh-horses/.
Gómez, M.D., Sánchez, M.J., Bartolomé, E., Cervantes, I., Poyato-Bonilla, J., Demyda-Peyrás, S., & Valera, M. (2020). Phenotypic and genetic analysis of reproductive traits in horse populations with different breeding purposes. Animal, 14(7), 1351-1361. doi: 10.1017/S1751731120000087.
International Society for Animal Genetics (ISAG). (2017) Retrieved from https://www.isag.us/committees.asp.
Isakova, J., Isayev, M.A., Kipen, V., Kalinkova, L., Kalinkova, L.V., Aitbaev, K.A., Arzybaev, M.A., Mukeeva, S.B., Meerym, O.K., & Aldasheva, N.M. (2021). Phylogenetic analysis for the Kirghiz horse breed by 17 microsatellite markers – an extended research. Horse Breeding and Equestrian Sports, 1, 23-26.
Isakova, J., Toktosunov, B.I., Kipen, V., Kalinkova, L., Talaybekova, E.T., Aldasheva, N.M., & Abdurasulov, A. (2018). Genetic portrait of Kyrgyz horse. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/332708229_GENETIC_PORTRAIT_OF_KYRGYZ_HORSE_GENETICESKIJ_PORTRET_KYRGYZSKOJ_LOSADI.
Kabylbekova, D., Ussenbekov, Y., Assanbayev, T., Bekmanov, B., & Kassymbekova, Sh. (2023). Identification on SNP polymorphisms associated with meat productivity in the local Kazakh horse breed. Fundamental and Experimental Biology, 4(112), 69-76. doi: 10.31489/2023bmg4/69-76.
Kristjansson, T., Bjornsdottir, S., Sigurdsson, A., Andersson, L.S., Lindgren, G., Helyar, S.J., Klonowski, A.M., & Arnason, T. (2014). The effect of the “Gait keeper” mutation in the DMRT3 gene on gaiting ability in Icelandic horses. Journal of Animal Breeding and Genetics, 131(6), 415-425. doi: 10.1111/jbg.12112.
Mantel, N. (1967). The detection of disease clustering and a generalized regression approach. Cancer Research, 27(2), 209-220.
Metzger, J., Tonda, R., Beltran, S., Águeda, L., Gut, M., & Distl, O. (2014). Next generation sequencing gives an insight into the characteristics of highly selected breeds versus non-breed horses in the course of domestication. BMC Genomics, 15, article number 562. doi: 10.1186/1471-2164-15-562.
Omurzakov, S.D. (2011). Heritability of economically useful traits in Novo-Kyrgyz horses. Bulletin of Agricultural Science, (4), 37-41.
Page, R.D.M. (1996). Tree View: An application to display phylogenetic trees on personal computers, Bioinformatics, 12(4), 357-358. doi: 10.1093/bioinformatics/12.4.357.
Pavlíček, A., Hrdá, S., & Flegr, J. (1999). Free-Tree – freeware program for construction of phylogenetic trees on the basis of distance data and bootstrap/jackknife analysis of the tree robustness: Application in the RAPD analysis of genus Frenkelia. Folia Biologica, 45(3), 97-99.
Pozharskiy, A., et al. (2023). Gritsenko Genetic structure and genome-wise association study of traditional Kazakh horses. BioRxiv. doi: 10.1101/2023.03.29.534422.
Rohlf, F.J. (1998). NTSYSpc numerical taxonomy and multivariate analysis system. New York: Department of Ecology and Evolution State University of New York Stony Brook.
Rossokha, V., Boyko, O., Tur, G., Zaderikhina, O., Brovko, O., & Oliinychenko, Y. (2022). Genetic analysis of local Ukrainian horse breeds by polymorphisms in LY49B, EDNRB and CSN3 genes. Animal Breeding and Genetics, 127, 42-49. doi: 10.32900/2312-8402-2022-127-42-49.
Todd, E.T., Thomson, P.C., Hamilton, N.A., Ang, R.A., Lindgren, G., Viklund, Å., Eriksson, S., Mikko, S., Strand, E., & Velie, B.D. (2020). A genome-wide scan for candidate lethal variants in Thoroughbred horses. Scientific Reports, 10, article number 13153. doi: 10.1038/s41598-020-68946-8.
Tozaki, T., et al. (2019). Genetic diversity and relationships among native Japanese horse breeds, the Japanese Thoroughbred and horses outside of Japan using genome-wide SNP data. Animal Genetics, 50(5), 449-459. doi: 10.1111/age.12819.
World Organisation for Animal Health (OIE). (2021). Retrieved from https://www.woah.org/app/uploads/2021/06/a-88sg-final-report-2021.pdf.
Yun, J., Oyungerel, B., & Kong, H.S. (2022). Genetic diversity and population structure of Mongolian regional horses with 14 microsatellite markers. Animal Bioscience, 35(8), 1121-1128. doi: 10.5713/ab.21.0497.
Жүктөөлөр
Жарыяланды
Кандай шилтеме берүү керек
Саны (чыгарылыш)
Бөлүм
Лицензия
Copyright (c) 2025 Болот Токтосунов, С. Хегай, А. Исакунов, Абдугани Абдурасулов
