Бул жарыяланган эски версиясы 2025-03-25. Окуңуз эң акыркы версиясын.

ЗОРОАСТРИЗМДИН ОРТО АЗИЯДАГЫ ТАРЫХЫ

Авторлор

  • Өскөнбай Зууридинов Ош мамлекеттик университети

DOI:

https://doi.org/10.52754/16948610_2025_1_18

Ачкыч сөздөр:

зороастризм, мажусий, отпарастык, түрк элдери, Орто Азия

Аннотация

Зороастризм б.з.ч. VI кылымдарда азыркы Ирандын аймагында пайда болгон жана перстердин улуттук дини болуп эсептелет. Орто Азия аймагында перстер да жашагандыктан аймактын зороастризм менен кандайдыр бир байлынышы болгонун ойлосок болот. Бирок, зороастризм жайылган аймактарды бир гана перстер менен чектеп караганыбыз да туура эмес. Анткени, түрк элдеринин арасынан да зороастризмди кабыл алгандар болгон. Зороастризмдин улуттук дин экени чындык. Бирок, зороастризмдин түрк элдери арасында да жайылганы кызык жагдайды түзөт. Улуттук дин өзүнүн улутунун сыртына чыкпашы керек эле. Индияга качып барган зороастристтер жергиликтүүлөр тарабынан парси деп аталган. Бул зороастризмдин перс элдери менен бүтүндөшкөнүн айгинелейт. Түрк элдери арасында зороастризмди кимдер кабыл алган болушу мүмкүн деген суроо туулат. Учурда зороастризмге таандык терминдерди улуттук жана диний баалуулуктардын ичинде колдонуп келебиз. Ал терминдердин кандай себептерден улам бизге жетип келгенине да тактоо киритүү керек. Андыктан бул макалада зороастризмдин Орто Азия жана ал аймакта жашаган элдер менен байланышына, ошондой эле Кыргызстандын аймагындагы таасирине токтолобуз.

Библиографиялык шилтемелер

Abudukelimı, Bumairimu. (2006). Uygur Türklerinin Dinî İnanışları (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Alıcı, Mehmet. (2012). “Genel Hatlarıyla Mecusilik ve Zerdüşt’ün Modern Takipçileri”. Ortadoğu Yıllığı 2011, 549-578-бб.

Alıcı, Mehmet. (2013). “Yezdân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 43-т. 512-513-бб.

Aro, Jussi. (2014). “Zerdüşt Muamması”. Котор. Esko Naskali. Marmara Türkiyat Araştırmalar Dergisi 1/2, 197-208-бб.

Barthold, V. V. (2013). Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler. Котор. Ragip Hulusi Özdem. Даяр. Kazım Yaşar Kopraman-İsmail Aka. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 2-басым.

Bilgin, M. Sırraç. (1995). Zaratushtra (Zerdüşt) Hayatı ve Mazdaizm. İstanbul: Berfin Yayınları.

Grenet, Frantz. (2015). “Zoroastrianism in Central Asia”. The Wiley Blachwell Companion to Zoroastrianism. ed. Micheal Stausberg vd. Oxford: John Wiley & Sons, Ltd. Published. 129-146-бб.

Günay, Ünver - Güngör, Harun. (2007). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.

Gündüz, Şinasi. (2007). “Mecusilik”. Yaşayan Dünya Dinleri. ed. Şinasi Gündüz. Ankara: DİB Yayınları. 507-527-бб.

Menek, İbrahim Halil. (2022). “Antik Çağın Görkemli Medeniyeti: Ahameniş İmparatorluğu”. Artuklu Kaime Uluslar arası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi 5/1, 1-26-бб.

Oymak, İskender. (2002). “Türkistan’da Zerdüştlüğün Yayılması ve Etkileri”. Türkler. ed. Hasan Celal Güzel ж.б.лар. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 3-т. 375-384-бб.

Oymak, İskender. (2003). Zerdüştlük (İnanç, İbadet, Adetler). Elazığ.

Ögel, Bahaeddin. (2020). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi: Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 7-басым.

Sarıkçıoğlu, Ekrem. (2004). Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi.

Sinanoğlu, Mustafa. (1998). “Hürmüz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 18-т. 495-496-бб.

Tanyu, Hikmet. (1992). “Büyü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 6-т. 501-506-бб.

Yitik, Ali İhsan. (2015). “Hinduizm”. Dinler Tarihi El Kitabı. ed. Baki Adam. Ankara: Grafiker Yayınları. 319-351-бб.

Дорошенко, А. Р. (1982). Зороастрийцы в Иране. Москва: издательство “Наука”.

Мурзараимов, Бакыт. (2022). Диндер тарыхы. Бишкек: “Из-Басма” басмаканасы.

Кухарчик, Юлия. (2009). “Бактрия как политическая единица Персидской империи”. Электронный научный журнал SCRIPTORIUM: история древного мира и средних веков 3, 114-117-бб.

Интернеттен алынган маалыматтар

https://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/temples/agiary.htm 21.04.2024.

https://www.iranicaonline.org/articles/avestan-geography 09.11.2023

Жүктөөлөр

Жарыяланды

2025-03-25

Версиялар

Кандай шилтеме берүү керек

Зууридинов, Ө. (2025). ЗОРОАСТРИЗМДИН ОРТО АЗИЯДАГЫ ТАРЫХЫ. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы, (1), 203–211. https://doi.org/10.52754/16948610_2025_1_18

Саны (чыгарылыш)

№ 1 (2025): Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы

Бөлүм

ТЕОЛОГИЯ

Лицензия

Copyright (c) 2025 The Author(s)

Лицензия Creative Commons

Бул эмгек Creative Commons лицензиясы менен жеткиликтүү «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Коммерциялык эмес максатта колдонуу») 4.0 Жалпы дүйнөлүк.