Mezhepler Arası Geçişliliğin Tespiti Bağlamında Mu'tezilî Tabakât Geleneğinde Hanefî Şahısların Tasnifi
DOI:
https://doi.org/10.52754/16947673_2023_34_4Anahtar Kelimeler:
İslâm Mezhepleri Tarihi- Mu'tezile- Mu'tezilî Tabakâtlar- Hanefililk- Hanefî-Mu'tezilîÖzet
Günümüz İslam Mezhepleri Tarihi araştırmalarında mezhepler arası geçişlilik ve bunun yansımaları, yeni bir problem alanı oluşturmaktadır. Mezhepler arası geçişlilik örneklerinin daha ziyade şahıslar üzerinden gerçekleştiği bilinmektedir. Bu açıdan geçişliliklerin tespitinde biyografik eser niteliğindeki tabakatlar başlıca kaynaklar arasında yer almaktadır. Mu'tezilî yazım geleneği içerisinde, Mu'tezilî şahısların tespiti ve tasnifini amaçlayan tabakât türü eserler, önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu eserler mensupların tasnifi yanında Hanefilik-Mu'tezile etkileşimi başta olmak üzere mezhepler arası geçişlilik örnekleri hakkında da önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışmada, Mu'tezilî tabakatların Hanefî-Mu'tezilî şahısları tasnifte izledikleri yöntemin ve buradan hareketle söz konusu etkleşimi nasıl konumlandırdıklarının tetkiki amaçlanmıştır. Tetkiklerimize göre Mu'tezilî tabakât geleneğinde şahısların tasnifinde uzmanlık alanları, yaşadıkları asırlar ve bölgeler olmak üzere üç farklı yöntem öne çıkmıştır. Bu çalışmada, Hanefî şahıslar, Mu'tezilî tabakât geleneğinin yazım biçimine uygun olarak üç farklı açıdan tetkike tabi tutulmuştur. Bu noktadan hareketle söz konu eserlerde yer alan bilgilerin kronolojik ve karşılaştırmalı olarak tetkiki yoluna gidilmiştir. Neticede Hanefî şahısların tasnifindeki Mu'tezilî perspektif içerisindeki farklılaşmalar, yatay ve dikey genişlemeler ve etkileşimler hakkında bütüncül ve betimleyici birtakım tespitlerde bulunulmuştur. Bu yönüyle çalışmamızın mezhepler arası geçişlilik probleminin aydınlatılmasına farklı bir perspektiften katkıda bulunacağı düşünülmektedir.
Referanslar
Adalar Subaşı, Derya. “Arap Edebiyatında Tabakât (Biyografi) Türünün Gelişimi”. Doğu Dilleri Dergisi 6/1 (2022), 28-47.
Akoğlu, Muharrem. Mihne Sürecinde Mu'tezile. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
Alibekiroğlu, Fatmanur. "Kaderî-Mürciî Olarak Tanımlanan Şahıslar ve Mezhebî Aidiyet Problemleri". e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 1 / 2 (Aralık 2018), 431-470. https://doi.org/10.18403/emakâlât.476647.
Alibekiroğlu, Fatmanur. Tarihsel Süreçte Hanefîlik-Mu'tezile İlişkisi. Adana, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
Arıkan, Adem. “Zeynüddin El-Âmilî'nin Öldürülmesiyle İlgili İmâmiyye Tabakât Kitaplarındaki Kurguların Değerlendirilmesi". Journal of Istanbul University Faculty of Theology 19 (Ekim 2010), 87-112 .
Arpaguş, Hatice K., “Bağdat Mu’tezile Ekolü: Kâ’bî Örneği”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, 07-08-09 Kasım 2008, İstanbul 2011.
Aslan, Muhammed. “Tabakat Kitapları ve Hadis İlmine Sağladıkları Faydalar”. BÜİFD 5/10 (2017/2), 269-290.
Aydınlı, Osman. “Mu‘tezile Ekolünün Temel Kaynakları ve Özellikleri”. Mezheplere Göre Klasik Kaynaklar ve Özellikleri. ed. H. İbrahim Bulut. 33-89. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
Aydınlı, Osman. “Mu’tezile Ekolünün Tarihsel Serüveni”, İslami İlimler Dergisi 12/2 (2017), 9-41
Bebek, Adil.“Kâ’bî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 24/27.
Cüşemî, Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme. Risâletu İblis ila İhvânihi’l-Menâhis. thk. Hüseyin el-Müderrisî, Beyrut: Dârü’l-Müntehabi’l-Arabî, 1995.
Çeker, Huzeyfe. Hanefî Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
Gökalp, Yusuf. “Zeydiyye Mezhebinin Görüşleri, Kültürel Mirası ve İslam Düşüncesine Katkıları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2007), 95-112.
Hansu, Hüseyin. “Mu’tezile Araştırmalarında Kaynak Problemi”. Marife, 3/3 (2003), 55-71.
İbn Kutluboğa, Ebu’l-Fidâ Zeynuddîn Kâsım. Tâcu’t-Terâcîm. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1992/1413.
İbnü’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Kitâbu Tabakâtü’l-Mu’tezile. thk. S.D. Wılzer. Beyrut, 2. Basım, 1407/1987.
Hafsi, Ibrahim. “Recherches Sur Le Genre " Ṭabaqāt " Dans La Littérature Arabe: III.” Arabica 24/2 (1977), 150-186.
Kâ’bî, Ebu’l-Kâsım el-Belhî. Uyûni’l-Mesâil ve’l-Cevâbât. thk. Râcih el-Kürdî, Abdülhamid el-Kürdî, Hüseyin Hansu. Amman:Dârul-Hamed, 2014.
Kâdî Abdülcebbâr, Abdülcebbâr b. Ahmed. “Kitab Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtü’l-Mu’tezile”. Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtü’l-Mu’tezile. thk. Fuad Seyyid. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1974.
Kaya, Mesut. “Hadis ve Tarih İlimleri Arasında Tefsir Tabakat Literatürü: Histografik Bir İnceleme”. İslam Araştırmaları Dergisi 31 (2014), 33-65.
Kefevî, Mahmud b. Süleyman. Ketâibu’l-A’lâmi’l-Ahyâr, Meclis-i Şûrâyı Millî, 1385.
Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefîyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. 5 cilt. Kahire: Dârü’l-Hicr, 2. Basım, 1413/1993.
Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2008.
Leknevî, Abdülhay. Fevâidu’l-Behiyye fi Terâcimi’l-Hanefiyye. thk. M. Bedreddin Ebû Firâs. Kahire:Dâru’l-Mektebi’l-İslâmî, 1324.
Makdisi, George. “‘Ṭabaqāt’-Bıography: Law And Orthodoxy In Classıcal Islam.” Islamic Studies 32/4 (1993), 371–396.
Sadıker, Ömer. “İbn Ebî Allân (1018)”. İslâm’ın Akılcıları Mu’tezilî Öncüler. ed. Mehmet Azimli, Özden Kanteri. İstanbul: Mana Yayınları, 2021, 393-396.
Saymerî. Abdullah Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbihî. Beyrut:Dâru’l-Mektebeti’l-Arabî, 1974.
et-Temîmî, Takiyyüddin b. Abdülkâdir. Tabakâtü’s-Seniyye fî Terâcimi’l-Hanefîyye, thk. Abdülfettah Muhammed Hulv. Kahire 1970.
Timür, İhsan. “Bir Mezhep Savunusu Olarak Tabakat Eserleri: Takiyyüddîn et-Temîmî’nin et-Tabakâtü’s-Seniyye’sine Yansıyan Hanefilik Savunusu”. İslam Te'lif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı. ed. Hidayet Aydar. 487-505. İstanbul: Ensar Neşriyat 2018.
Ümit, Mehmet. “Hazar Zeydîleri ve Mu’tezilîler”. İslâmî İlimler Dergisi 6/1 (2011), 231-254.
Van Ess, J. “Abu’l-Qāsem Kaʿbī”, Encyclopædia Iranica (Erişim 27 Mayıs 2023).
Yapıcı, Asım. “Biz ve Onlar: İç ve Dış Dinî Grupların Oluşumunu Besleyen Faktörler ve Aidiyet Psikolojisi”. Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme (Mezhepler ve Dinî Gruplar Arası İlişkiler). ed. Hayati Hökelekli, Vejdi Bilgin. 247-279, Bursa: Kurav, 2015.
Yaşar, Muhammmed Yuşa. “Mu’tezile Tabakatları Bağlamında Mu’tezile’nin Teşekkülü ve İsimlendirilmesi”. İslam Te'lif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı. ed. Hidayet Aydar. 37-83. İstanbul: Ensar Neşriyat 2018.
Yıldırım, Ramazan. Mutezîle’nin Kelamî Polemikleri Hâkim el-Cüşemî Örneği. İstanbul: İşaret Yayınları, 2012.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Fatmanur Alibekiroğlu Eren
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
