Divân-ı Hikmet’in “Marifet”, “Hikmet” ve “Bâtın” Kavramları Çerçevesinde Bir Analizi
Ключевые слова:
Hoca Ahmet Yesevî, Mârifet, Hikmet, Bâtın, Divân-ı HikmetАннотация
2016 yılı Unesco tarafından “Ahmet Yesevî” yılı olarak ilan edilmiştir. Bu çerçevede gerek ülkemizde gerek Orta Asya’da bulunan kardeş ülkelerde Hoca Ahmet Yesevî’yi anlamak, onun bıraktığı mirası sahiplenmek amacıyla birçok ilmi çalışmalar yapıldı, ilmi oturumlar, paneller, konferanslar ve seminerler düzenlendi. Yesevî ve çeşitli fikirleri üzerine birçok çalışmalar yapıldı, halen de onun bıraktığı hikmet mirâsını değerlendirecek çalışmalara ihtiyaç olduğunu düşünmekteyiz.
Bugün aslında Müslümanların sorunlarının çözümü sağlam bir itikat, sağlam bir amel ve sağlam bir maneviyattan geçmektedir. Bu üç unsuru sağlam temellere dayandırmak için gerek Anadolu’da gerek Orta Asya’da itikadda, Maturidilik; fıkıhta, Hanefilik benimsenmiş, Tasavvufta ise Yesevilik derin izler bırakmıştır. Bu açıdan Ahmet Yesevî ve hikmetleri, kadîm geleneğimizi anlamada ve geleceğimizin inşâsında büyük bir öneme sahiptir.
Hoca Ahmet Yesevî, İslamiyet'in manevi cihetten öncülerinden birisidir. O, İslamiyet'in önemli değerlerini şahsında toplamış, içten, merhametli, sabırlı şahsiyetiyle model olmuş, adına nispet edilen Yesevî tarikatı kısa zamanda yayılmıştır. Fikirleriyle halkımızın gönlünde yer eden, Anadolu’da tasavvuf kültürünün yerleşmesi ve yayılmasında rol oynayan Hoca Ahmet Yesevî’nin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmak en büyük dileğimizdir. Bu makalede Yesevî’nin en temel kavramlarından “mârifet”, “hikmet” ve “bâtın” kavramları üzerinde durulmuştur. Aynı zamanda irfân/tasavvuf geleneğinin en önemli bu üç kavramının Divân-ı Hikmet’teki karşılıkları incelenmeye çalışılmıştır.
Библиографические ссылки
Algar, Hamit, “Arslan Baba”, DİA, İstanbul, 1991, III/400.
Arı, Bülent, Türkan, Hüseyin Kürşat, “Hoca Ahmet Yesevî Hık̇ metlerıṅ e Değerler Eğıṫ ıṁ ı ̇ Açısından Bıṙ Bakış”, Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimler ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, (2016 Hoca Ahmet Yesevi Yılı Anısına), 2016, cilt: II, s. 105-114.
Ark, Ümmühan, “Hukuk-Ahlak İlişkisi Bağlamında Divan-ı Hikmet”, International Journal of Cultural and Social Studies, 2016, sayı: 2, s. 256-268.
Âşık, Nevzat, “Yesevî Hikmetlerine Kaynaklık Eden Hadislerin Değerlendirilmesi Ve Sünnet Kültürünün Hikmetlere Tesiri”, Ahmed-i Yesevî Hayatı-Eserleri-Fikirleri-Tesirleri, İstanbul, 1996.
Atmaca, Veli, “Anadolu’da Yesevilik (Yesevi Menâkibnâmesi Özelinde Peygamber Tasavvuru)”, (Yayımlanmamış tebliğ), 38. İCANAS, Ankara, s. 1-16.
Bice, Hayati, “Pîr-i Türkistan’ın İzinde-Türk Yurtlarında Tasavvuf ve Günümüze Yansımalar”, Türk Yurdu, Temmuz, 2011, sayı: 287, s. 32-40.
Bilgili, İsmail, “Türkistan’da İlmihâl Kültürünün İlk Örneği Ahmed-i Yesevî’nin Divân-ı Hikmet’indeki İbâdet İlkeleri”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 13, 2019, s. 33-56.
Bilgili, İsmail, “Hoca Ahmed Yesevî’nin “Divân-ı Hikmet” Adlı Eserine Fıkhî Açıdan Bakış, I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu, 28-30 Nisan 2016, Ankara, s. 737-763.
Bilgili, İsmail, “Divân-ı Hikmet’te Mersûm İbâdet İlkeleri”, Kastamonu Üniversitesi VI. Uluslararası Şeyh Şaban-ı Veli Sempozyumnu (Yesevilik), 23-25 Kasım 2018, s. 77-82.
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2009.
Çakan, Varis, “Hoca Ahmed Yesevi ve Divân-ı Hikmet”, Millî Folklor, sayı: 68, 2005, s. 201-207.
Çelepi, Mehmet Surur, “Kültürel Bellek Çerçevesinde Ahmed Yesevî ile Anlam Bulan Âlim-Devlet Bütünleşmesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 25, 2016, s. 181-198.
Çelik, İsa, “Tasavvuf Tarihinde Ârif Kavramı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2004,cilt: 5, sayı: 12, s. 24-52.
Çetinkaya, Bayramali, “Hoca Ahmed Yesevî Öğretisinde Âlim ve Ârif Olguları”, Diyanet İlmi Dergi, cilt: 52, sayı: 4, 2016, s. 69-91.
Eraslan, Kamil, “Ahmed Yesevî”, DİA, İstanbul, 1989, II/159-161.
Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul, 1994.
Gökçe, Ferhat, Hadislerin Hikmet/Hikemî Yorumu –Sadrettin Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi Özelinde-, Universial Journal of Tehology, cilt: 2, sayı: 1, s. 9-17.
Gökçe, Ferhat, İslâm İrfân Geleneğinde Hadis Yorumu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
Gürer, Betül, “Övgü ve Yergi Bağlamında Sûfîlerin Nazarında Hallâc-ı Mansûr”, İlâhiyat Tetkikleri Dergisi, sayı: 47, 2017, s. 171-197.
Hoca Ahmed Yesevî, Divân-ı Hikmet, (ed. Mustafa Tatcı), (çev. Hayati Bice), Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, Ankara 2016.
İbn Arabi, Muhyiddin, Fusûsu’l-Hikem, (çev. M. Nuri Gençosman), Kırkambar Yayınları, İstanbul, 2003.
İbn Teymiyye, Takiyuddin Ahmed, Risâle fî İlmi’l-Bâtın ve’z-Zâhir, (Zâhir ve Bâtın İlmine Dair Bir Risâle), (çev. Mustafa Öztürk, Ali Bolat), Tasavvuf, sayı: 6, Ankara, 2001, s. 265-302.
İlhan, Avni, “Bâtıniyye”, DİA, İstanbul, 1992, V/190-194.
Izutsu, Toshikiko, lbn Arabi’nin Fusus’undaki Anahtar Kavramlar, (çev. Ahmed Yüksel Özemre), Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2005, s. 356.
Kadirov, Mederbek, “Kırgızların İslam’ı Kabülünde Yeseviliğin Rolü ve Kırgız Kültüründeki Yeri”, Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 24, 2018, s. 35-44.
Kalın, Fatih, “Yesevî’nin Divân-ı Hikmet’inde İlahi Aşk ve Allah Düşüncesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 32, 2018, s. 189-202.
Kalın, İbrahim, “Hoca Ahmed Yesevî, Hüküm ve Hikmet”, Bilig, sayı: 80, 2017, s. 1-15.
Kara, Mustafa, “Hikmet”, DİA, İstanbul, 1998, XVII/518-519.
Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul, 1985.
Köksal, İsmail, “Fıkıh ve Tasavvuf İlişkisi”, Tasavvuf, cilt: 1, sayı: 2, 1999, s. 83-104.
Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1991. Kutluer, İlhan, “Hikmet”, DİA, XVII/503.
Levent Abul, Lamia, “Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’inde Sembolik Dil”, Pîr-i Türkistân Hoca Ahmet Yesevî, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2017.
Mâlik b. Enes, el-Muvatta, (thk. Muhammed Fuad Abdulbaki), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Özdemir, Hikmet, “Türklere İslam’ın Yolunu Açtı: Hoca Ahmet Yesevî”, Dil ve Edebiyat, sayı: 6, 2009, s. 18-25.
Özköse, Kadir, “Ahmed Yesevî ve Dîvân-ı Hikmet”, Tasavvuf, yıl: 7, sayı: 16, 2006, s. 293-312.
Özkan, Muhamet Volkan, İlim, Hikmet, Aşk, Sadâkat ve Liyâkat Kavramları Çerçevesinde Ahmed Yesevî Düşüncesinde İnsan Olmanın İmkânı, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2019, s. 81-91.
Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, Ankara, 2004.
Schoun, Frithjof, Tasavvuf Kabuk ve Öz, (çev. Veysel Sezigen), İz Yayınları, İstanbul, 2006.
Sunar, Cavit, Tasavvuf Felsefesi veya Gerçek Felsefe, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1974.
Tosun, Necdet, Ahmed Yesevî, Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2017.
Uludağ, Süleyman, “Bâtın İlmi”, DİA, İstanbul, 1992, V/188-189.
Uludağ, Süleyman, “Mârifet”, DİA, Ankara, 2003, XXVIII/54-56.
Uludağ, Süleyman, İslâm Düşüncesinin Yapısı, Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe, Dergah Yayınları, İstanbul, 1985.
Yaman, Ali, “Türk Dünyasında Süreklilik Unsurları: Orta Asya’da Hikmet Geleneği (Divan-ı Hikmet ve Deste-i Gül), Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, sayı: 33, 2005, s. 231-252.
Yıldız, Musa, Ahmed Yesevî, (Takrîz yazısı), (ed. Necdet Tosun), Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2017.
Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2023 Ahmet Gökçe
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
