EVRENSEL İSLAM DÜŞÜNCESİNDE MEVLANA ÖRNEĞİ

Авторы

  • Vecihi SÖNMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

DOI:

https://doi.org/10.52754/16947673_2017_22_3

Ключевые слова:

Mevlana, Tasavvuf, Mesnevi, İslam Düşüncesi

Аннотация

7./13. yüzyılın siyasî ve toplumsal çalkantılarla dolu dünyasının karanlık ufuklarında engin sevgisi ve düşünceleriyle tüm insanlığı kuşatan, kucaklayan, çağlar üstü eserleri ve örmek hayatıyla yedi yüz yıldan fazla bir zamandır insanlığa ışık saçmaya devam eden Mevlânâ hakkında bugüne kadar çok şeyler söylenmiş ve yazılmıştır. Yaşadığı dönemde geniş kitleleri etkisi altına alan, ölümünden sonra da öğretileri sistemleştirilmek suretiyle “Mevlevilik” adıyla bir tarikat kurularak düşünceleri ve inançları yaşatılmaya çalışılan, eserleri başta Osmanlı coğrafyası olmak üzere bütün dünyaya yayılmıştır. Onun evrensel düşünce sistemini anlamak
ve anlatmak uğruna hemen her yüzyılda büyük uğraşlar verilmiş, eserleri dünyanın çeşitli dillerine çevrilmiş, sayısız şerhler yapılmıştır. Mevlana’nın meşhur eseri “Mesnevi” baştan sona Kur’an ve sünnet ile yoğrulmuş, beyitlerinde sürekli olarak ayetlerden lafzi ve manevî iktibaslar yapar, “Canım bedenimde oldukça Kur’an’ın kölesiyim. Allah’ın seçkin peygamberi Muhammed’in yolunun toprağıyım. Kim benden bundan başka bir söz naklederse, o sözden de bezmişim ben onu söyleyenden de.”1 Mevlânâ, bu sözleriyle; Allah, evren ve insan arasındaki ilişkiyi anlamak için evrensel İslam düşüncesinden yararlanmak gerektiğini söylemekte, bu ikisinin ilkelerine uymayan hususlarda kendisine yapılacak yakıştırmalardan uzak olduğunu bildirmektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse Mevlana’nın öğretisi, İslâm dininin yerine getirilmesi zorunlu olan zâhirî ve kesin hükümlerini görmezden gelen dinler üstü bir
yol değil, bütün dinleri kaynak itibarıyla evrensel nizam olan İslâm sayan, bütün insanlığı Allah’ın yaratıkları ve kulları olarak kabul eden, ancak Allah tarafından son din olduğu ilân edilmiş olan İslâm’ın tevhidî anlayışı içinde, Kur’ an ile bütünleşmiş bir halde, bütün insanlığı bu evrensel değerler etrafında birleşmeye davet eden Hakk’a kulluk ve halka hizmet potasında eriten geniş ve kucaklayıcı bir yaklaşımdan ibarettir. İnsanlığın düşünce ve eylem tarihi içinde benzeri az görülen bu ârifin, İslam’ın evrenselliğini düşünce testisinden taşanlara anlatmak ve onları anlamak için harcayan büyük bir şahsiyettir. Mevlânâ’nın fark gözetmeden tüm insanlığı hakikate çağıran, merhamet pınarlarından kana kana su içmeye davet eden sevgi dolu yaklaşımı, aslında bizzat İslâm dininin ve Kur’an’ın “Ey insanlar hep birlikte barışa gelin”2 şeklinde tüm insanlığı gerçekleştirmeye davet ettiği yaklaşımdır. Çünkü İslam bu çağrıyı on beş asırdan beri yapmaktadır ve yapmaya devam etmektedir Nitekim Ünlü düşünür İrene Melikoff: “Mevlana’nın eserlerini dünya milletleri kendi dillerine çevirip okusalar, dünyada kötülük, harp, kin, nefret diye bir şey kalmaz” diyerek onun sözlerinin evrensel nitelikteki değerlere sahip olduğunu belirtir. Mevlana’ya göre, evrensel İslam düşüncesinde inançsızlık (küfür) her ne kadar cinayetlerin en büyüğü olarak değerlendirilse bile, kul ile Allah arasında kabul edilir ve böylesi cinayetlerin cezasının Âhiret’e ertelendiği belirtilir. Bu prensipten hareketle, sosyal, ahlâkî ve hukukî ilişkilerde, insanlık vasfı esas alınır. Bu anlayışa göre, kötü olan insan değil, insanın davranışlarıdır. Öte yandan Müslümanlarla ehl-i kitap arasında Yaratıcı birliği söz konusudur. Zaten Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Yahudiler Hz. İbrahim’i (as) peygamber kabul ederler. Öyleyse semâvî din mensuplarından, aralarındaki teolojik ve tarihî ihtilafları tartışma konusu yapmaktan ziyade, ittifak noktalarını öne çıkarmaları beklenir.

Библиографические ссылки

Ablay, M. Necati. “Mevlana ve Goethe Panteizmin İki Büyük Temsilcisi”, I. Milletlerarası Mevlana Kongresi Tebliğleri, Konya, Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1988.

Birand, Kamıran İlkçağ Felsefe Tarihi, Ankara, A.Ü. İlahiyat Fakülte Yayınları,1987.

Can, Şefık, Mevlana, İstanbul-1999 Eflaki, Ahmet, Ariflerin menkıbeleri I, Çev: Tahsin Yazıcı, İstanbul, M.E.B. Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi 62, 1995.

Ergün, Mustafa, İnsan ve Eğitimi, Mevlana üzerine Bir Deneme, Ocak Yayınları, Ankara 1993.

Ethem Ruhi Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Selçuk Yayınları, İstanbul 1980.

Feyzi Halıcı, “Mevlana Duyarlığı”, Yirmi Altı Bilim Adamının Mevlana Üzerine Araştırmaları.

Fırat, Atilla. “Anadolu Aleviliği, Hacı Bektaş Veli Düşüncesi ve Türk Yaşamına Etkileri”

Gökçe, Ferhat, İslâm İrfân Geleneğinde Hadis Yorumu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010.

Güngör Erol. İslam Tasavvufunun Meseleleri, İstanbul, Ötüken Yayınları,1982.

İbn Babeveyh el-Kummi, Risaletü'l~İ'tikadati'l-İmamiyye, ter: Etheın Ruhi Fığlalı, AÜİF Yayınları, No: 141, Ankara.

H. Fikret Alaysa, “Lefkoşa Mevlevi Tekkesi”, 1. Milletlerarası Mevlana Kongresi, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1988.

Küçük, Hasan, “Mevlana İdealizminin Felsefi Analizi”, 1. Milli Mevlana Kongresi, 3-5 Mayıs 1985, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1986.

Hidayetoğlu, Selahaddin, Hz. Mevlana, Konya-1998. S-İnsan Haklan, Hoşgörü ve Mevlana, (TBMM, kültür, sanat yayınları), Ankara-1994.

Hançerlioğlu, Orhan, Başlangıçtan Bugüne Mutluluk Düşüncesi, 3. Baskı, Varlık Yayınevi,İstanbul 1973.

Irene Melikoff, “Batı Hümanizmasının Karşısında Mevlana’nın Hümanizması”, Yirmi Altı Bilim Adamının Mevlana Üzerine Araştırmaları, Der. Fevzi Halıcı, Ülkü Basımevi, Konya 1983.

Mevlana, Celaleddin, Mesnevi ve Şerhi, Şerh eden: Abdülbaki Gölpınarlı, Cilt 1-VI, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayını, 1989, VI, 1370.

Mevlana Celaleddin, Fihi Mafih, Çev: Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul, 1959, s.226.

Mevlana, Mesnevi, Veled İzbudak, İstanbul-1998

Mevlana, Divan-ı Kebir, Abdülbaki Gölpınarlı İstanbul-1960.

Mengüçoğlu, Takıyeddin. “Ontolojik Esaslara Dayanan Felsefi Antropoloji Hakkında Düşünceler”, Yüzyılımızda İnsan Felsefesi, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu, 1997.

Mezhepler ve Tarikatlar Ansiklopedisi, İstanbul, Tercüman Aile ve Kültür Kitaplığı, Yayınları,1987.

Riyazü’s-Salihin Diyanet İşleri Başkanlığı.yay., Çev. H.Hüsnü Erdem, Ankara, trs.

Sadi Şirazi, Gülistan, İstanbul, 1307 Sayılı, Aydın. “Ortaçağ İslam Dünyasında İlim”, Ders Notları, A.Ü.D.T.C.F, Felsefe Bölümü,1970.

Turan Ahmet, İslam Mezhepleri Tarihi ,Samsun 2000.

Yarkın, Münir. Büyük Filozoflar, Türkiye İşbankası Yayını,1969.

Yaylalı, Kâmil, Mevlânâ’da İnanç Sistemi, Konya, trs.

Загрузки

Опубликован

23-06-2017

Как цитировать

SÖNMEZ, V. (2017). EVRENSEL İSLAM DÜŞÜNCESİNDE MEVLANA ÖRNEĞİ. Научный журнал теологического факультета, (22), 54–84. https://doi.org/10.52754/16947673_2017_22_3

Выпуск

Раздел

Статьи