АРАБ АЛФАВИТИНИН АЛГАЧКЫ РЕФОРМАЛАРЫ
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948653_2025_1_5Ачкыч сөздөр:
алфавит, араб тамгасы, кол жазма, араб жазуусу, араб тили, куфи жазуусу, медресеАннотация
Илимий макала даярдоонун негизги предмети болуп, араб алфавитинин алгачкы реформаларынын тарыхын жазуу болуп эсептелип, анын алкагында араб тамгасынын өнүгүү эволюциясы тарыхый өңүттө талданат. Илимий макаланы даярдоодогу негизги максат араб алфавитинин алгачкы реформаларынын тарыхын тактоо, Ата мекендик тарыхтын жазуу саясатынын тарыхын толуктоо. Бул макаланы даярдоодо илимий иш жазууда колдонулуучу методдор эске алынып, системалуулук, объективдүүлук, өнүгүү, жалпы байланыш жана тарыхыйлуулук принциптери сакталып, маалыматтарды анализдөө, тарыхый талдоонун натыйжасында жазуу тарыхын тактоого мүмкүнчүлүк түзүлдү. Тарыхый салыштыруу методу байыркы араб тамгасынын жаралуу тарыхын тактоого шарт жаратып, тарыхый фактылар сунушталып, анализ жана синтез, индукция жана дедукция, абстрактуулуктан конкреттүүлүккө өтүү, логикалык жыйынтык методдору колдонулду. Изилдөө ишинин натыйжасында чет өлкөдөгү китепканаларда сакталган сейрек кездешүүчү маалыматтар анализденип, араб алфавитинин алгачкы реформаларынын тарыхы Ф.Агазаде жана К.Карашлынын эмгегинин мисалында жазылды. Илимий коомчулукка сунушталган макаланын илимий баалуулугу болуп, араб алфавитинин алгачкы реформаларынын тарыхын тарых беттерине жайгаштыруу жана тактоого салым кошуу саналды. Изилдөөгө алынган бул проблема изилдөө ишибиздин алгачкы гана кадамдары экендигин белгилей кетүү менен анын жыйынтыктары кийинки илимий макалаларда сунуштала тургандыгын айта кетмекчибиз. Жыйынтыгында, кыргыз коомунда актуалдуу маселелердин бирине айланып жаткан ислам маданиятынын жайылышынын негизин түзгөн араб алфавитинин жана жазуусунун алгачкы реформаларын изилдеген эмгек катары салым кошот деген ойдобуз.
Библиографиялык шилтемелер
Шницер. Илюсстрация всеобшая история письма.- 138б.// Агазаде Ф., Каракашлы К. Очерк по истории развития движения нового алфавита и его достижения [Текст] / Ф.Агазаде, К. Каракашлы –Казань: Издание ВЦК НТА, 1928. – 130б.
Мухаммед-Фуад. История почерков на тюрском языке, 15-бетте.// Агазаде Ф., Каракашлы К. Очерк по истории развития движения нового алфавита и его достижения [Текст] / Ф.Агазаде, К. Каракашлы –Казань: Издание ВЦК НТА, 1928. – 130б.
Агазаде Ф., Каракашлы К. Очерк по истории развития движения нового алфавита и его достижения [Текст] / Ф.Агазаде, К. Каракашлы –Казань: Издание ВЦК НТА, 1928. – 130б.
В европейских источниках мы не нашли указания о том, кто является автором арабских диакритических знаков. В энциклопедическом словаре Сами-бея (т.III стр.1929г.), есть ссылка на некоего Хаджаж-бин-Юсуфа. Все это историей пока не установлена.
Неджаб Асим: “Некоторые соображения об алфавите” Университетский журнал, №3, стр.131, на тюркском языке.// Агазаде Ф., Каракашлы К. Очерк по истории развития движения нового алфавита и его достижения [Текст] / Ф.Агазаде, К. Каракашлы –Казань: Издание ВЦК НТА, 1928. – 130б.
Эггер Э. История книги от ее появления до наших дней : пер. с 3-го фр. изд. : с примеч. пер. / Эмиль Эггер. — СПб: Тип. М. А. Хана, 1882.— 4., 244 с.То же. — СПб. : Тип. И. М. Комелова., 1900. — [2], 243 с.
Саламон Л. Всеобщая история прессы // История печати: антология. М: Аспект Пресс, 2001;
Пресса на арабском языке создана в 1821 г., когда в Египте было первое книгопечатание (Большая советская энциклопедия т.III, 196-б.
“Энциклопедия” Сами-Бея на турецком языке, т.1, 582-б.
Шейх и визирь на тюркском языке 36с. // Агазаде Ф., Каракашлы К. Очерк по истории развития движения нового алфавита и его достижения [Текст] / Ф.Агазаде, К. Каракашлы–Казань: Издание ВЦК НТА, 1928. – 130б.
Таирова, А. Ш. Арабописьменная графика на территории Кыргызстана в XI - XVIII вв. (на основе публикации эпиграфистов по изучению территории Кыргызстана) / А. Ш. Таирова // Вопросы востоковедения. – 2023. – № 1. – С. 96-105. – DOI 10.52754/16948653_2023_1_12. – EDN QJBEGW.
Таирова, А. Ш. Вклад отечественного лингвиста К. Тыныстанова в исследование арабографики кыргызской письменности / А. Ш. Таирова // Вопросы востоковедения. – 2024. – № 1. – С. 88-95. – DOI 10.52754/16948653_2024_1_11. – EDN DDWCIH.
Мурзакметов, А. К. Араб адабиятынын кыргыз фольклорундагы элементтери / А. К. Мурзакметов // Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Филология. – 2024. – No. 2(4). – P. 41-50. – DOI 10.52754/16948874_2024_2(4)_5. – EDN WGMBUZ.
Таирова, А. Ш. Эволюция арабской грамматики от классического до современного / А. Ш. Таирова, Ф. Сагындык Кызы // Вопросы востоковедения. – 2024. – № 2. – С. 40-48. – DOI 10.52754/16948653_2024_2_5. – EDN KYUXOK.
