КУРМАНЖАН ДАТКА ЖАНА ОРУС ГЕНЕРАЛДАРЫ: КЫЗМАТЫНЫН БААЛАНЫШЫ, СЫЙЛЫКТАРЫ
DOI:
https://doi.org/10.52754/1694867X_2024_1(4)_6Ачкыч сөздөр:
Курманжан-датка, хандык, көтөрүлүш, Алай жортуулу, Абдылда¬бектин өлүмү, басып алуулар, Камчыбектин иши, Ош, аскер соту, өлүм жазасы, сүргүн, кайтарууАннотация
Макалада даңазалуу “Алай ханышасы” Курманжан-датканын жана аны менен ар түрдүү мезгилдерде, ар кандай шарттарда карым-катнашта болгон, атактуу орус генералдары - Россия империясынын Түркстан генерал-губернаторствосунун генерал-губернаторлору менен Фергана облусунун аскер губернаторлорунун ишмердүүлүгүн чагылдырууга аракет жасалган. Көпчүлүккө маалым болгондой атактуу мекендешибиз Курманжан-датканын бай өмүр таржымалы, ар тараптуу ишмердүүлүгүнүн бардык тармактары жана аспектилери деталдуу түрдө, дээрлик изилденгендей көрүнүп, таасир калтырат. Бирок дагы да болсо датка айымдын өмүр баянында, айрыкча орус генералдары, Орус империясынын Түркстан генерал-губернаторствосунун жогорку даражалуу аскер чиновниктери, Россия империясынын согуш министри А.Н.Куропаткин менен болгон жеке мамилелери боюнча дагы эле аз изилденген жагдайлар бар. Кызыгууну туудурган жагдайдын бири, Курманжан-датканын 1875-76-жылдардагы Кокон хандыгындагы элдик көтөрүлүшкө болгон мамилеси, көтөрүлүштүн жетекчилеринин бири, акырына чейин согушкан, жеңилгенден кийин бөтөн жерде каза болгон уулу Абдылдабек болот. Өзгөчө кызыгууну туудурган маселе Курманжан-датканын Россия империясынын расмий сыйлыктарына ээ болуусу. Ошол эле учурда Орус бийликтеринин кичүү уулу Камчыбекти бажычыларды жок кылганы үчүн өлүм жазасына тартышын, туруктуулук жана сабырдуулук менен баштан кечириши, уулдарынын, небересинин Сибирге айдалышы болгон. XIX кылымдын аягында Түркстан генерал-губернаторствосунун бийлик эгедерлерине уулдарын жана небересин мекенине кайтарууга көптөгөн өтүнүч менен кайрылган. Өзүнүн жеке аброю, бир катар генерал-губернаторлордун натыйжалуу жардамы менен балдарын, небересин Сибирь сүргүнөн бошотуга, өз мекенине кайтарууга жетишкен.
Библиографиялык шилтемелер
ООГАПД, -Ф. 50. Оп.1. Д. 112. Л.12-13; Ювачев И.П. Курбан-Джан, кара-киргизская царица Алая // Исторический вестник. -1907 г. №12. –С965
Абытов Б.К., Джолдошева Ж., Джунушалиев Дж., Какеев А., Кененсариев Т.К., Ма-мытов С., Плоских В.М. Горная царица Курманжан и её время. -Бишкек, 2002. –С.55-58
Фотографии и данные русских генералов взяты из личного архива автора и сво¬бод-ной энциклопедии Википедия
Кауфман К.П. Проект всеподданнейшего отчета генерал-адъютанта К.П. фон Кауф¬-мана первого по граж¬дан¬¬ско¬му управлению и устройству в областях Туркес¬тан¬ско¬го генерал-губернаторства 7 ноября 1867 г. - 25 мар¬та 1885 г. -СПб., 1885; Большая со-вет¬¬¬ская энцикло¬пе¬дия. –М., 1973. –С. 543; Кыргызстан-Россия (XVIII-XIX вв.). -Б., 1998. –С. 447; Кыргызская государ¬ствен¬ность в ХХ веке. Документы, история, комментарии. –Б., 2003. –С.17, 22-24.
Таубе А.Н. Алайская царица //Закаспийское обозрение.-1892.-№84.
Абытов Б., Кенен¬са¬риев Т., Плоских В.М. Горная ца¬рица ... –Б., 2002. – С.95.
Там же. –С.101
ООГАПД. -Ф.50. Оп.1. Д.112. Л.45-46; Туркестанские ведомости. -1907. -16 фев¬раля. Копия; Алексеев А. Курбанджан-Джан-Датка. –Скобелев, 1907. С. 1-19.
ЦГА РУз. –Ф.И. -1. Оп.4. Д. 513. Л.196.
ЦГА РУЗ. -Ф. И. 19. Оп.1. Д. 7588. Л.30; ООГАПД. -Ф.50. Оп. 1. Д.112. Л. 54-55,56 обр.
Урстанбеков Б., Чороев Т. Кыргыз тарыхы. Кыскача энциклопедиялык создук. –Фрун¬зе. -91-б.
ООГАПД. -Ф.50. Оп. 1. Д.114. Л. 1-3.
Абытов Б.К. Тысячелетняя история Оша: историко-источниковедческий анализ (IX - нач. XX вв.). Диссертация на соискание ученой степени доктора исторических наук. -Бишкек, 2002. –С.352-354; Абытов Б.К., Кененсариев Т.К., Плос¬ких В.М. и др. Горная ца¬рица… – С.98-100.
ЦГА РУЗ. -Ф.И.19. Оп.1.-Д. 3617. Л.47-48,105; ООГАПД.-Ф.50.Оп.1.-Д.112.Л. 21,26.
ЦГА РУЗ. -Ф. И. 19. Оп. 1. -Д. 11061. Л.27. -Д. 13587. Л.3, 21-22. -Д.3617. Л.1-5 ; ООГАПД. -Ф.50. Оп. 1. -Д.112. Л. 2, 14-18, 21, 53.
ЦГА РУЗ. -Ф.И.19. Оп.1. Д.13587. Л.23-24, 34-35; ООГАПД. -Ф.50. Оп.1. Д.112.Л. 21,28.
ЦГА РУЗ. -Ф. И. 19. Оп. 1. Д. 13587. Л. 34-35; ООГАПД. -Ф.50. Оп. 1. Д.112. Л. 2.
ЦГА РУЗ. -Ф. И. 19. Оп. 1. Д. 3617. Л.1-5; Д. 11067. Л.27; Д.13587. Л. 3; ООГАПД. -Ф.50. Оп. 1. Д.112. Л.14-19, 53.
ЦГА РУЗ. - Ф. И. 19. Оп. 1. Д.13587. Л.4; Оп. 4. Д.179. Л.99; ООГАПД. - Ф.50. Оп. 1. Д.112. Л. 80.
ООГАПД. - Ф. 50. Оп. 1. Д. 115-а. - Л.25.
ООГАПД. - Ф. 50. Оп. 1. Д. 34. Л.1; Д.113. -Л.7,10.
ЦГА РУз. - Ф. И. 19. Оп. 1. Д.24150. Л.1; Д.13587. Л.34; ООГАПД. -Ф.50. Оп.1. Д.71. Л.3; Д.112. Л.2,
ЦГА РУз. - Ф. И. 19. Оп. 1. Д. 25044.Л.13, 27; ООГАПД. - Ф. 50. Оп. 1. Д. 33. Л.5,17; Д.42. Л.
ООГАПД. - Ф. 50. Оп. 1. Д. 4. Л. 7.
ЦГА РУЗ. -Ф. И. 1. Оп. 4. Д. 513. Л.196.
Туркестанские ведомости. -1884. -№40.
ЦГА РУЗ. -Ф. И.19. Оп.1. Д. 3617.Л.1-5. Д.11061. Л.27; ООГАПД. -Ф.50. Оп. 1. Д.112. Л. 14-18, 53.
ЦГА РУЗ. - Ф. И. 19. Оп. 1. Д. 3555. Л.2-3; ООГАПД. - Ф.50. Оп. 1. Д.112. Л. 78, 96.
ООГАПД. - Ф. 50. Оп. 1. Д. 112. Л. 6-25, 45.
Жүктөөлөр
Жарыяланды
Кандай шилтеме берүү керек
Саны (чыгарылыш)
Бөлүм
Лицензия
Copyright (c) 2024 Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Тарых
