“ДИВАН ЛУГАТ АТ-ТҮРКТӨ” КЕЗДЕШКЕН МУЗЫКАЛЫК ТЕРМИНДЕР
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948874_2023_1(1)_1Ачкыч сөздөр:
“Диван Лугат ат-Түрк”, музыкалык терминология, кобуз, кыргыз музыкасы, культурогенезАннотация
XI кылымда жашаган улуу түрк тилчи жана ойчул Махмуд Кашгаринин “Диван Лугат ат-Түрк” аттуу энциклопедиялык эмгеги түрк тили менен адабиятынын, түрк элдеринин тарыхы жана географиясы боюнча жазылган эң байыркы эмгектердин бири. Ошондой эле аталган эмгек түрк элдеринин маданияты жана этнографиясы боюнча негизги булактардын бири. “Диван Лугат ат-Түрк” түрк элдеринин бай материалдык жана руханий баалуулуктары тууралуу, анын ичинде орто кылымдагы түрктөрдүн музыкалык маданияты боюнча да кызыктуу этнографиялык маалыматтарды берет. Бул эмгекте биринчи жолу ыр, күү, кошок, айтыш сыяктуу обонду билдирген түшүнүктөр айтылып, ошол мезгилдин кээ бир үйлөмө, чертме кылдуу жана урма аспаптарда ойнолгон музыкалык аткаруу жөнүндө маалыматтар берилген. Алсак, Махмуд Кашгари өз эмгегинде ошол доордун башка кылдуу аспаптары кобуз, икеме/эгеме, ченг/чонг/чуң жана бучы сыяктуу аспаптары, түрктөрдүн көөнө үйлөмө аспаптары сыбызгу, боргуй жана урма аспап болгон товыл жөнүндө да маалымат берет. Макалада “Диванда” кездешкен музыкалык терминдер азыркы кыргыз тилиндеги жалпылыктары менен салыштырылып каралды.
Библиографиялык шилтемелер
Абдимиталип уулу, Н. (2022). “Обычаи, связанные с рождением ребенка у средневековых караханидов и современных кыргызов”. Вестник Ошского государственного университета, (3), 126–132. https://doi.org/10.52754/16947452_2022_3_126. EDN: DUMQTV.
Абдимиталип уулу, Н. (2023). “О некоторых фольклорных элементах в словаре Махмуда Кашгари “Диван Лугат ат-Турк”. Вестник Ошского государственного университета, (2), 101–106. https://doi.org/10.52754/16948610_2023_2_12. EDN: LKPOYE.
Абдимиталип уулу, Н., & Жапаралиев, Ш. (2023). “Махмуд Кашгаринин “Диван Лугат ат-Түрк” сөздүгүндө ат жабдыктарына байланышкан сөздөр”. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы, (3), 131–142. https://doi.org/10.52754/16948610_2023_3_17. EDN: WYGHTD.
Аль-Кашгари, Махмуд. (2005). Диван Лугат ат-Турк. Перевод, предисловие и комментарии. 3.-А. М. Ауэзовой. Индексы составлены Р. Эрмерсом. Алматы: “Дайк-Пресс”.
Валиханов, Ч.Ч. (1984). Собрание сочинений в пяти томах. Том 1. Алма-Ата: Главная редакция Казахской советской энциклопедии.
Валиханов, Ч.Ч. (1985). Собрание сочинений в пяти томах. Том 2. Алма-Ата: Главная редакция Казахской советской энциклопедии.
Дүйшалиев, К. (2007). Кыргыз эл музыкасы. Бишкек: “Шам”.
Дюшалиев, К., и Лузанова, Е. (1999). Кыргызское народное музыкальное творчество: учеб. пособие. Бишкек: Фонд “Сорос Кыргызстан”.
Киргизско-русский словарь. (1985). 1-книга, А-К. Под.ред. К.К. Юдахина. Фрунзе: Главная редакция Киргизской Советской Энциклопедии.
Киргизско-русский словарь. (1985). 2-книга, Л-Я. Под.ред. К.К. Юдахина. Фрунзе: Главная редакция Киргизской Советской Энциклопедии.
Кляшторный, С.Г (1964). Древнетюркские рунические памятники как источник по истории Средней Азии. Москва: “Наука”.
Кыргыздар: Санжыра, тарых, мурас, салт. (1993). Түзгөн К. Жусупов. Бишкек: Кыргызстан.
Кыргыз поэзиясынын антологиясы. I том. (1999). Түзгөн К. Жусупов. Бишкек: “Кыргызстан-Сорос” фонду.
Малов, С.Е. (1951). Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования. Москва: Издательство Академии наук СССР.
Манас кыргыз элинин баатырдык эпосу. (2010). С.Орозбаковдун варианты боюнча. Түз. С. Мусаев, А. Акматалиев. Бишкек: Хан-Тенир.
Мукамбаев, Ж. (2009). Кыргыз тилинин диалектологиялык сөздүгү: 32 000 жакын сөз. Бишкек.
Радлов, В.В. (1885). Образцы народной литературы северных тюркских племен. Собраны В.В.Радловым. Часть V. Наречие дикокаменных киргизов. Санктпетербург: Типография Императорской Академии Наук.
Тарыхый ырлар, кошоктор жана окуялар. (2002). “Эл адабияты” сериясынын 19-тому. А.Акматалиевдин жалпы редакциясы астында. Бишкек: “Шам”.
Эйхгорн, А.Ф. (1885). Полная коллекция музыкальных инструментов Центральной Азии. Каталог – С-Петербург: Типография Ю. Штауфа (И. Фишона).
Ögel, Bahaeddin. (1987). Türk Kültür Tarihine Giriş IX. Türk Halk Musikisi Aletleri (Uygur Devletinden Osmanlılara). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Жүктөөлөр
Жарыяланды
Версиялар
- 2023-06-15 (2)
- 2023-06-15 (1)
