БҮРКҮТ – КЫРГЫЗДАРДЫН САЛТТУУ КӨЗ-КАРАШТАРЫНДА ЖАЗДЫН ЖАНА ТҮШҮМДҮҮЛҮКТҮН СИМВОЛУ КАТАРЫ
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948653_2023_2_2Ачкыч сөздөр:
салттуу түшүнүктөр, мифология, мифологиялык код, архетип, шаманизм, бакшычылык, үрп -адаттарАннотация
Макалада, кыргыздардагы бүркүт жөнүндөгү салттуу түшүнүктөрүндө ал жаздын келиши жана түшүмдүүлүктүн символу катары жашап келгендиги.
көрсөтүлдү. Изилдөөнүн максатына жетүү үчүн салыштыруу ыкмасы, жана башка элдердеги ушул өңдүү көрүнүштөрдөгү окшоштуктарды аныктоо (аналогия) ыкмасы колдонулду.Бул образдын келип чыгуусу мифологиялык универсалдуулукка ээ болуу менен бүркүттун күндү, өттү, жыл мезгилдеринин алмашуусун ишке ашыруучу, жана түшүмдүүлүктуү алып келүүчү зат катары архетиптик образы менен байланыштуу. Бул архетип этнографиялык материалдары боюнча якуттарда (саха) даана көрүнөт. Саха элиндеги бүркүт жөнүндөгү мифологиялык образдар финн элинде да учурайт. Ал эми бүркүт жана байтерек жөнүндөгү сюжет универсалдуу мифологиялык код катары жашап, Америкалык аборигендерин мифологиясынан баштап, кыргыздардын кичи эпосу -“Эр – Төштүктө” да чагылдырылган. Бүркүттүн образы шаманизм менен байланыштуу болгондугу, бүркүт кыргыздардагы салттуу дарылоодо жана шаманисттик ырым жырымдарда колдонуулусун шарттаган.
Библиографиялык шилтемелер
Орел в мифологии народов мира [Электронный ресурс]- Режим доступа Орёл в мифологии народов мира. Обсуждение на LiveInternet - Российский Сервис Онлайн-Дневников
Габышев Е.С. Культ солнца в мифологии якутов (проблема древних этнокультурных параллелей) [Электронный ресурс] - Режим доступа ОРЁЛ, НЕСУЩИЙ ЛЮДЯМ СОЛНЦЕ, СВЕТ, ТЕПЛО И ДОБРО (mydocx.ru)
У. П. Суздалова Семантика образа орла в традиционной культуре якутов [Электронный ресурс]- Режим доступа СЕМАНТИКА ОБРАЗА ОРЛА В ТРАДИЦИОННОЙ КУЛЬТУРЕ ЯКУТОВ – тема научной статьи по искусствоведению читайте бесплатно текст научно-исследовательской работы в электронной библиотеке КиберЛенинка (cyberleninka.ru)
Симаков Г.Н. Культ хищных птиц у народов Средней Азии и Казахстана (На примере соколинской охоты) [Электронный ресурс] - Режим доступа Симаков 2000 Культ хищных птиц у народов Средней Азии и Казахстана (На примере соколинской охоты).pdf (vk.com)
Осмонова Б.А. Нооруз майрамы байыркы мезгилде //Вестник ОшГУ № 1., 2005
Штернберг Л.Я. Культ орла у сибирских народов [Электронный ресурс] - Режим доступа https://vk.com/wall-63038783_9281
Бурнаков В.А. К вопросу о культе животных у хакасов [Электронный ресурс] - Режим доступа К вопросу о культе орла у хакасов – тема научной статьи по биологическим наукам читайте бесплатно текст научно-исследовательской работы в электронной библиотеке КиберЛенинка (cyberleninka.ru)
Сагалаев А.М. Птица, дающая жизнь (из тюрко-угорских мифологических параллелей) [Электронный ресурс] - Режим доступа http://vital.lib.tsu.ru/vital/access/services/Download/vtls:000503555/SOURCE1
С.М.Абрамзон Киргизы и их этногенетические и историко-культурные связи. Ф.: Кыргызстан, 1990. — 480 с.
Котов В.Г Женское божество Умай/Хумай: сравнительная характеристика [Электронный ресурс] - Режим доступа file:///C:/Users/99677/Downloads/zhenskoe-bozhestvo-umay-humay-sravnitelnaya-harakteristika.pdf
Умай [Электронный ресурс] - Режим доступа https://bestmif.ru/bestiary/umaj
Басилов В.Н. Культ святых в исламе М., 1970
Степанова О.Б. Орел в мифологической традиции селькупов [Электронный ресурс] - Режим доступа https://lib.kunstkamera.ru/files/lib/978-5-88431-188-6/978-5-88431-188-6_20.pdf
15. Ионов В.М. Орел по воззрениям якутов [Электронный ресурс] - Режим доступа https://lib.kunstkamera.ru/rubrikator/08/08_03/mae_eas_xvi
Илимбетова А.Ф. Культ птиц у башкир в свете духовного наследия народов мира. 2-е изд., перераб. и доп. – Уфа: ИИЯЛ УНЦ РАН, 2015. – 282 с.
