КЫРГЫЗСТАН ЖАНА ТАЖИКСТАН: ЧЕК АРАДАГЫ ЧЫР-ЧАТАКТАРДЫ ЖАНА АЛАРДЫ ЧЕЧҮҮ ЖОЛДОРУ
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948653_2023_1_1Ачкыч сөздөр:
Кыргызстан, Тажикстан, чек ара, чыр-чатактар, куралдуу агрессия, адамдардын өлүмү, укук бузуулар, чечүү жолдору, демаркация, делимитацияАннотация
Азыркы Борбордук Азия чөлкөмүндөгү мамлекеттер аралык мамилелер¬деги эң курч курч миаселелердин бири чек ара маселеси экендиги талашсыз. Айрыкча курч болгон бул маселе Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы чек ара мамилелеринде баам¬да¬лат. Эки өлкөнүн чек арасынын көптөгөн аймактары боюнча демаркация, делимитация маселелери чесилген менен дагы эле бир катар аймактарда чек ара чыр-чатактары, жер, суу, аймак-тык дооматтары жана анклавдардын көйгөйлөрү кала берүүдө. Эки мамлекет¬тин ортосундагы чек аралардын узундугу 974 км түзөт, чек ара тилкелеринин дээрлик үчтөн эки бөлүгү чечилип, мамлекеттер аралык атайын кызматтар ымалага келишип, туруктуу макулдашууга жетишкен. Бирок, чек ара аймактарынын 30% га жакыны дагы эле делимитацияланган жана демаркацияланган эмес. Демек, макалада Кыргызстандын аймагындагы чек араларды, анклавдарды, өзгөчө тажик тарап менен биздин чек араны тактоо, аныктоо жана туруктуу нукка келтирүү, тагыраагы демаркациялоо жана демилитациялоо маселелери каралат. Эки мамлекеттин ортосундагы чек арага байла¬ныш¬кан Кыргыз Республикасы менен Республика Тажикстандын ортосундагы чек ара чыр чатактары, тажик тараптын аскердик агрессиясы, көптөгөн чек ара чатактары тарыхый ырааттуулукта ар тараптуу каралат. Айрыкча акыркы, 2021-2022-жылдары көптөгөн адамдардын өлүмүнө алып келген, кырдаал абдан курчуган абалдар сүрөттөлөт. Көрсөтүлгөн эки жылда кыргыз-тажик чек арасында, биздин бир ктаар аймактарга Республика Тажикстан тарабынан кадимки куралдуу, согуштук агрессиялар болгону баяндалат. Соңку тажик тараптан болгон куралдуу агрессиялардын натыйжасында көптө¬гөн чек арачылар жана башка укук коргоо органдарынын өкүлдөрү, чек ара аймакта¬рында жашаган жүздөгөн калктын, анын ичинде балдардын өмүрүн алганы маалым болуп, маклада иреттүү түрдө тастыкталган. Чек арадагы жаңжалдар эки өлкөгө, өзгөчө кыргыз тарапка чоң зыян алып келгени макалада так маалыматтар менен берилди.
Библиографиялык шилтемелер
Би-Би-Си, 17 сентябрь 2022 г.//https://www.bbc.com/russian/news-62940 264
Алма-Атинская Декларация (г. Алма-Ата, 21 декабря 1991 года)./ https://cis.minsk. by/page/178/alma-atinskaa-deklaracia-g-alma-ata-21-dekabra-1991-goda.
Данные о погибших и пострадавших взяты из открытых источников, СМИ, элек-тронных ресурсов, которые отражали события в дни пограничных конфликтов; Азат-тык, 4 октября 2022 г., 10 января 2023 г.//https://rus.azattyk. org/a/32063424.html; Би-Би-Си, 17 сентябрь 2022 г.//https://www. bbc.com/ rus¬sian/news-62940264; Азаттык, 20 ок-тябрь 2022 г.//https://rus.ozodi. org/a/ 3209 2764.html
Последствиядля гражданского населения в результате столкновений на границе между Кыргызстаном и Таджикистано. https://www.hrw.org/ru/news/2021/04/30/ 378629
Кактусмедиа, 17 сентябрь 2022 г.//https://kaktus.media/ doc/467238_ kon¬flikt_na_ kyrgyzsko_tadjikskoy_granice._chto_izvestno_na_ytro_17_sentiabria. html; Спутник, 16 сен¬тября 2022 г.; ТАСС 16 сентября 2022 г.// https://tass. ru/ info/15770985;
Хронология военной агрессии Таджикистана против Кыргызстана. Аки¬пресс. 17 сентябрь 2022-ж.//https: //kg.akipress.org/news:1805282; Акипресс. 18 сен¬тябрь 2022-ж. //https://kg.akipress.org/news:1805547; Kloop 26 сентябрь 2022 г.//https://ky. kloop.asia/ 2022/09/26/km-batkenden-evakuatsiyalangan-92-mi-den-ashyk-turgun-jl-r-n-kajta-bashtady/; Kyrgyztoday. kg. 17 сентябрь 2022-ж./ https://kyrgyztoday.org/archives/467794.
Азаттык 21-октябрь, 2022-ж./https://www.azattyk.org/a/32091269.html.
Азаттык 21-октябрь, 2022-ж./https://www.azattyk.org/a/32091269.html.
Кыргызско-таджикская граница: хронология конфликтов// https://rus.azattyk.org/a/ 32063424.html
Женевские конвенции 1949 г. - I, II, III и IV. https://www.icrc. org/ru/document/ zhenev-skie-konvencii-osnova-mezhdunarodnogo-gumanitarnogo-prava
Декларация о принципах международного права, касающихся дружес¬твенных отно-шений и сотрудни¬чес¬тва между государствами в соответствии с Уставом Органи-зации Объединенных Наций. Принята резолю¬цией 2625 Гене¬ральной Ассамблеи ООН от 24 октября 1970 года// https://www.un.org/ ru/docu ments/ decl_conv/declarations/ intlaw_ principles.shtml.
Определение агрессии Утверждено резолю¬цией 3314 Генеральной Ас¬сам¬блеи от 14 декабря 1974 года//https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/aggression. shtml.
Алма-Атинская Декларация (г. Алма-Ата, 21 декабря 1991 года)./https://cis. minsk. by/page/178/alma-atinskaa-deklaracia-g-alma-ata-21-dekabra-1991-goda/
Определение агрессии Утверждено резолю¬цией 3314 (ХХIХ) Генеральной Ассамблеи от 14 декабря 1974 года//https://www.un.org/ru/ documents/ decl_ conv/ conven tions/aggression.shtml.
Алма-Атинская Декларация (г. Алма-Ата, 21 декабря 1991 года)./ https://cis.minsk.by/page/178/alma-atinskaa-deklaracia-g-alma-ata-21-dekabra-1991-goda
