М.КАШКАРИНИН “ДИВАНУ ЛУГАТИ-Т ТҮРК” ЭМГЕГИНДЕГИ ЭМГЕК КУРАЛДАРЫ ЛЕКСЕМАЛАРЫ

Аннотация

Азыркы кыргыз тилинин байыркы түрк тилдеринин бири экендигин жана кыргыз тилинин өнүгүү процессиндеги тилдик кубулуштарды  аныктоодогу орду менен макала актуалдуу. Изилдөө максаты – М.Кашкаринин сөздүгүндөгү   эмгек куралдары лексемаларынын азыркы кыргыз тилинде колдонулуу деңгээлин, тилдик өнүгүү кубулушундагы тыбыштык, семантикалык  өзгөрүүлөрдү, кеңейүүлөрдү иликтөө. Иликтөө объектиси – М.Кашкаринин сөздүгүнүн кыргызча котормолору.  Изилдөө тарыхый-салыштырма методунун негизинде ишке ашырылат.                                                                    Натыйжада, М.Кашкаринин сөздүгүндөгү эмгек куралдары лексемалары азыркы кыргыз тили менен салыштырылап иликтенип, тыбыштык, маанилик өзгөрүүлөр, алардын морфемалык түзүлүшү, колдонулуу деңгээли  аныкталды: байыркы тыбыштык көрүнүшүндө маанисин сактоо менен колдонулган  эмгек куралдары лексемалары: kätmän – кетмен, kärki – керки,  küzük – күзүк, çäçkä – токуучу шайман, өрмөк; фонетикалык жактан өзгөрүүгө учуроо аркылуу пайдаланылган сөздөр: orğaq – орок,   kürgäk – күрөк, sıdırğaq – сыдыргы, türbikü – түрпү, qısğaç - кыскач, кычкач, bargan – барскан, baldu – балта, ärük – терини ийлей турган нерсе, ийрек, bıçğuç – бычак, çäkük – чеккич балка, зергердин балкасы, токымак – токмок, ik (iik) – ийик, йигне – ийне; мааниси сакталган, бирок башка аталышка ээ болгон сөздөр: ogulmuq – түркүк, йатан – пахтаны тытуучу аспап, йатаң – жүн тыткан курал,  sındu – кайчы, qıftu – кайчы, ir/jir – тешүүчү курал, үшкү. Алынган  натыйжалар кыргыз тилинин байыркы түрк тилдиринин бири экендигинин далилдейт жана түрк тилдеринин, анын ичинде кыргыз тилинин лексикасын, анын тарыхын иликтөөгө материал боло алат.