ӨЗБЕКСТАНДАГЫ КОЙ ЧАРБАЧЫЛЫГЫНЫН АБАЛЫ, ЖЕТИШКЕНДИКТЕРИ ЖАНА ӨНҮГҮҮ КӨРҮНҮШҮ
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948696_2025_2(11)_7Ачкыч сөздөр:
селекция, порода, койлор, продуктивдүүлүк, каракүл, типАннотация
Өзбекстанда кой чарбачылыгы агрардык сектордо алдыңкы орундардын бирин ээлейт жана мал чарбачылыгынын маанилүү булагы болуп саналат – эт (кой эти), жүн жана каракүл өндүрүү. Чектелген тоют ресурстары, ошондой эле 21 млн гектардан ашык чөл жана жарым чөл жайыттардын үстөмдүгү шартында, жергиликтүү породалардын продуктивдүүлүгүн жогорулатуу зарылчылыгы туулат. Өлкөнүн климаттык өзгөчөлүктөрүн жана базардын талаптарын эске алуу менен, жаңы, жогорку өндүрүмдүү жана туруктуу кой породаларын түзүү стратегиялык мааниге ээ. Бул изилдөөнүн максаты – Өзбекстандагы кой чарбачылыгынын абалын ар тараптуу талдоо жана эт-салоо багытындагы жаңы заводдук курдючтук кой порода тибин түзүүгө багытталган селекциялык иштердин жыйынтыктарын жалпылоо болуп саналат. Изилдөөдө заводдук багытталган аргындаштыруу, тандоо жана курактоо ыкмалары, ошондой эле зоотехникалык көрсөткүчтөрдү комплекстүү баалоо колдонулган. Селекциялык иштер 2009-2022-жылдары тоолуу жана тоо этектери аймактарындагы фермердик чарбаларда жана илимий мекемелерде жүргүзүлгөн. Натыйжада 2024-жылы расмий түрдө катталган (патент № ZAP 34) “Акчасай” аттуу жаңы кой тиби сүрөттөлгөн. Бул типтеги малдар туруктуу жогорку көрсөткүчтөрдү көрсөтөт: асыл тукум кочкорлордун тирүү салмагы 120-140 кг, кочкорлордуку 100 кг га чейин жетет, бул көрсөткүчтөр баштапкы породадан 20-25% жогору. Жогорку жашоого жөндөмдүүлүк, эрте жетилүү, климаттык катаалдыктарга туруктуулук жана тукум кайталоочу белгилердин сакталышы – бул типти баалуу селекциялык ресурс кылат. 2022-жылга карата бул породанын асыл тукум ядросу 5100 башка жетти. Изилдөөнүн практикалык мааниси – улуттук кой чарбачылыгынын генетикалык потенциалын кеңейтүү жана Өзбекстандын шартында туруктуу өнүктүрүү үчүн илимий база түзүү
Библиографиялык шилтемелер
A cluster for the development of karakul breeding is being created in Uzbekistan. (2020, September). Retrieved from https://www.uzdaily.uz/en/a-cluster-for-the-development-of-karakul-breeding-is-being-created-in-uzbekistan/.
Abdurasulov, A.K., Attokurov, K.Sh., & Muratova, R.T. (2024). Preservation and rational use of the animal gene pool as an important task of livestock breeding in Kyrgyzstan. In Proceedings of the international scientific and practical conference “Actual problems of livestock development, modern methods and development prospects” (pp. 38-42). Tashkent: Zenodo. doi: 10.5281/zenodo.13847998.
Akhmedov, B.A. (2024). The state and challenges of sheep farming in Uzbekistan. Web of Agriculture: Journal of Agriculture and Biological Sciences, 2(10), 102-105.
Ataybekov, B.Y., Prmanshaev, M., Chortonbaev, T.D., Bekturov, A., & Shergaziev, U.A. (2024). Meat productivity and interior features of fat-tailed coarse wool lambs in the south-east of Kazakhstan. In International conference scientific and technological development of the agro-industrial complex for the purposes of sustainable development (STDAIC-2023) (83, article number 01006). Bristol: IOP Publishing. doi: 10.1051/bioconf/20248301006.
Basitov, K.T., Prmanshaev, M., Chortonbaev, T.D., & Bekturov, A. (2024). Heritability of breeding traits in meat breeds of sheep of different origin in the south-east of Kazakhstan. In international conference scientific and technological development of the agro-industrial complex for the purposes of sustainable development (STDAIC-2023) (83, article number 01004). Bristol: IOP Publishing. doi: 10.1051/bioconf/20248301004.
Bobokulov, N., Khatamov, A., Abduzoirova, D., Yusupov, A., Urimbetov, A., & Olmasov, B. (2021). Meat productivity of sheep in Uzbekistan and its relationship with different factors. Ural Environmental Science Forum “Sustainable Development of Industrial Region” (UESF-2021), 258, article number 04020. doi: 10.1051/e3sconf/202125804020.
Decree No. UP-5995 “On Additional Measures to Ensure Compliance of Quality and Safety Indicators of Agricultural Products with International Standards”. (2020, May). Retrieved from https://surl.li/uexhhw.
Fedorov, V., Gekhaev, R., Fedyuk, V., & Gekhaev, B. (2025). Meat productivity of cross-bred rams in comparison with pure-bred animals of the original breeds on the maternal line. In IV international conference on improving energy efficiency, environmental safety and sustainable development in agriculture (EESTE2024). Les Ulis: EDP Sciences. doi: 10.1051/bioconf/202516001020.
Form 1-FH “Report on the activities of a farming enterprise”. (2023). Retrieved from https://surl.li/wjsatu.
Khatamov, A.Kh. (2021). Meat productivity of Karakul sheep in Uzbekistan. International Journal of Discoveries and Innovations in Applied Sciences, 1(6), 153-155.
Kolosov, Yu.A., Degtyar, A.S., Aboneev, V.V., Marchenko, V.V., Vasilenko, V.N., Kavardakov, V.Ya., & Kaidalov, A.F. (2020). Utilising the potential of intensive sheep breeds to increase sheep production. Persianovsky: Don State Agrarian University.
Ministry of Agriculture of the Republic of Uzbekistan. (n.d.). Retrieved from https://gov.uz/ru/agro.
National Statistics Committee of the Republic of Uzbekistan. (n.d.). Retrieved from https://stat.uz/ru/ofitsialnaya-statistika/agriculture.
Rakhimov, Sh.T. (2023). Gissar sheep breed: Current status, achievements and development prospects. Retrieved from https://moa.tj/news/187-gissarskaja-poroda-ovec-sostojanie-dostizhenija-i-perspektivy-razvitija.html.
Recent agricultural growth in Uzbekistan: Assessment and forecast. (2020). Policy dialogue on agricultural modernization in Uzbekistan. Retrieved from https://documents1.worldbank.org/curated/en/515031601287108231/pdf/Recent-Agricultural-Growth-in-Uzbekistan-Assessment-and-Forecast.pdf.
Robinson, S. (2020). Livestock in Central Asia: From rural subsistence to engine of growth? (Discussion Paper No. 193). Halle (Saale): Leibniz Institute of Agricultural Development in Transition Economies.
Ruzibaev, N.R., Shayusupov, B.B., & Aibazov, A.-M.M. (2023). Productive traits of meat-wool sheep breed in Uzbekistan. Agricultural Journal, 16(3). doi: 10.48612/FARC/2687-1254/010.3.16.2023.
Ruziboyev N. (2024). History and current state of sheep farming in Uzbekistan. In International scientific and practical conference “actual problems of livestock development, modern methods anddevelopment prospects” (pp. 235-240). Tashkent: Zenodo. doi: 10.5281/zenodo.13854539.
Ruziboyev, N.R., Shayusupov, B.B., Uralov, N.N., & Khasanova, S.G. (2019). Educational guide for sheep care, feeding and breeding in Uzbekistan. Tashkent: Research Institute of Animal Husbandry and Poultry Farming, Akhangaran Branch.
Turgunbaev, R.U., & Sultanov, Y.F. (2021). Growth rate of fat-tailed sheep in the Aral Sea. Academicia: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(8), 6-9. doi: 10.5958/2249-7137.2021.01763.8.
Urimbetov, A.A., & Amanova, G.K. (2021). Ethological fundamentals of increasing the productivity of Karakalpak Sur Karakol sheeps in Takhtakopir district of the new northern territory of the Republic of Karakalpakstan. Academicia: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(6), 435-438. doi: 10.5958/2249-7137.2021.01638.4.
Жүктөөлөр
Жарыяланды
Кандай шилтеме берүү керек
Саны (чыгарылыш)
Бөлүм
Лицензия
Copyright (c) 2025 Нураддин Рузибоев, Бахтиёр Аширов
