КАРАКАЛПАКСТАН ЗООБИОЦЕНОЗДОРУНДАГЫ ЭКТОПАРАЗИТТЕРДИН СЕЗОНДУК ФЕНОЛОГИЯСЫ
DOI:
https://doi.org/10.52754/16948696_2025_2(11)_6%20Ачкыч сөздөр:
мал чарба, кой чарба, иксод кенеси, шерстеед, Bovicola, зоофилдүү курт-кумурскаларАннотация
2023-2024-жылдары Каракалпакстандын Нукус жана Караузак райондорунда уй жана койлордо кездешкен эктопаразиттердин сезондук активдүүлүгү изилденди. Изилдөөнүн актуалдуулугу – аймактын кургакчыл климаты эктопаразиттердин сакталып, кеңири таралышын шарттап, айыл чарба малдарынын продуктивдүүлүгүнө терс таасирин тийгизеринен улам эпизоотологиялык мониторингдин зарылдыгына байланыштуу болду. Изилдөөнүн максаты – түндүк-батыш Өзбекстан шартында эктопаразиттердин түрдүк курамын, таралышын жана сезондук фенологиясын аныктоо. Методологиялык негиз – талаа шартында паразиттик муунтуп буттуулардын чогултулуп, аларды классикалык морфологиялык идентификациялоо ыкмалары менен аныктоо болду. Жалпысынан 3648 баш мал фермердик жана жеке чарбаларда изилдөөгө тартылды. Изилдөөдө Ixodidae, Hippoboscidae жана Trichodectidae тукумундагы 12 түр эктопаразиттер аныкталды. 2023-жылкы байкоолордо төмөнкү кенелер катталды: Hyalomma anatolicum, H. plumbеum, H. detritum, H. scupense; Rhipicephalus bursa, Rh. turanicus; Haemaphysalis sulcata, H. punctata; Dermacentor marginatus; Ixodes ricinus, ошондой эле шерстееддер – Bovicola ovis жана B. bovis. Иксод кенелеринин эң жогорку активдүүлүгү жаздын ортосунан жайдын аягына чейин, өзгөчө июнь-июль айларында байкалды. Bovicola ovis жыл бою активдүү болуп, негизинен койлордон табылды, ал эми B. bovis көбүнчө уйлордо кездешти. Сезондук динамика паразиттердин климаттык факторлорго байланыштуу локалдык миграциясын көрсөттү. Ошондой эле инвазиянын интенсивдүүлүгү малдын тыгыздыгына, сарайлардын санитардык абалына жана жайыттарга болгон антропогендик жүктөмгө байланыштуу экени аныкталды. Изилдөөнүн жыйынтыктары Каракалпакстандын талаа жана жарым-чөл жайыт аймактарында трансмиссивдик оорулардын алдын алуу жана малдын туруктуулугун жогорулатуу максатында сезондук дарылоо схемаларын иштеп чыгууда практикалык мааниге ээ
Библиографиялык шилтемелер
Altay, K., Erol, U., Sahin, O.F., Ulucesme, M.C., Aytmirzakizi, A., & Aktas, M. (2024). Survey of tick-borne pathogens in grazing horses in Kyrgyzstan: Phylogenetic analysis, genetic diversity, and prevalence of Theileria equi. Frontiers in Veterinary Science, 11, article number 1359974. doi: 10.3389/fvets.2024.1359974.
Biglari, P., Bakhshi, H., Chinikar, S., Belqeiszadeh, H., Ghaffari, M., Javaherizadeh, S., Faghihi, F., & Telmadarraiy, Z. (2018). Hyalomma anatolicum as the main infesting tick in an important livestock rearing region, central area of Iran. Iranian Journal of Public Health, 47(5), 742-749.
Catalano, S. (2024). Practical guide to live sampling of livestock and wildlife for infectious disease surveillance. Wildlife. doi: 10.17504/protocols.io.rm7vzxro8gx1/v2.
Choubdar, N., Karimian, F., Koosha, M., & Oshaghi, M.A. (2021). An integrated overview of the bacterial flora composition of Hyalomma anatolicum, the main vector of CCHF. PLoS Neglected Tropical Diseases, 15(6), article number e0009480. doi: 10.1371/journal.pntd.0009480.
Eshetu, A., Ayele, T., Mengistu, S., & Belina, D. (2017). Prevalence of Melophagus ovinus and Bovicola ovis infestation in sheep in Wogera District, North Gondar Zone, Ethiopia. Journal of Veterinary Science & Technology, 8(3), article number 1000440. doi: 10.4172/2157-7579.1000440.
Fedonyuk, L., Pryvrotska, I., & Rujytska, O. (2019). Ecological features, distribution and epidemiological significance of family ixodidae ticks. Scientific Horizons, 22(11), 121-129. doi: 10.33249/2663-2144-2019-84-11-121-129.
Ganiev, I.M., & Aliverdiev, A.A. (1968). Atlas of ixodid ticks. Moscow: Kolos.
Hussain, N., Shabbir, R.M.K., Ahmed, H., Afzal, M.S., Ullah, S., Ali, A., Irum, S., Naqvi, S.K., Yin, J., & Cao, J. (2023). Prevalence of different tick species on livestock and associated equines and canine from different agro-ecological zones of Pakistan. Frontiers in Veterinary Science, 9, article number 1089999. doi: 10.3389/fvets.2022.1089999.
Kamalova, A. (2023). Study of the disease ixodidosis in experimental experiments. Models and Methods for Increasing the Efficiency of Innovative Research, 3(28), 190-196.
Kim, K.C. (1985). Coevolution of parasitic arthropods and mammals. University Park, PA: Pennsylvania State University. doi: 10.5555/19870545247.
Kumar, B., Manjunathachar, H.V., & Ghosh, S. (2020). A review on Hyalomma species infestations on human and animals and progress on management strategies. Heliyon, 6(12), article number e 05675. doi: 10.1016/j.heliyon.2020.e05675.
Li, Y., et al. (2020). Molecular detection of tick-borne pathogens harbored by ticks collected from livestock in the Xinjiang Uygur Autonomous Region, China. Ticks and Tick-Borne Diseases, 11(5), article number 101478. doi: 10.1016/j.ttbdis.2020.101478.
Mavlanov, S.I., Pulotov, F.S., Kamalova, A.I., Ismailov, A.S., Jalolov, A.A., Boltaev, D.M., & Kushimmatov, J.B. (2025). Seasonal dynamics and impact of tick infestation on livestock in Karakalpakstan. International Journal of Environmental Sciences, 11(12s), 1131-1138. doi: 10.64252/y234mm07.
Mckiernan, F., O’Connor, J., Minchin, W., O’Riordan, E., Dillon, A., Harrington, M., & Zintl, A. (2021). A pilot study on the prevalence of lice in Irish beef cattle and the first Irish report of deltamethrin tolerance in Bovicola bovis. Irish Veterinary Journal, 74, article number 20. doi: 10.1186/s13620-021-00198-y.
Nikanorova, A.M. (2020). Scientific foundations for the prevention of natural focal parasitic transmissible zoonoses in the Central Non-Black Earth Zone of Russia (Doctoral dissertation, Russian State Agrarian University – Moscow Timiryazev Agricultural Academy).
Phipps, L.P., et al. (2022). Detection of Borrelia and Babesia species in Haemaphysalis punctata ticks sampled in Southern England. Ticks and Tick-Borne Diseases, 13(2), article number 101902. doi: 10.1016/j.ttbdis.2022.101902.
Sajid, M.S., Iqbal, Z., Khan, M.N., & Muhammad, G. (2009). In vitro and in vivo efficacies of ivermectin and cypermethrin against the cattle tick Hyalomma anatolicum anatolicum (Acari: Ixodidae). Parasitology Research, 105(4), 1133-1138. doi: 10.1007/s00436-009-1538-2.
Shahid, S., Razzaq, A., Gul-Makai, A., Shamim, A., Rizwan, H.M., Nisar, R.A., Akram, Q., & Nawaz, M. (2022). Tick infestation in different breeds of goats and sheep in district Quetta, Balochistan, Pakistan. Journal of Animal Health and Production, 10(1), 10-15. doi: 10.17582/journal.jahp/2022/10.1.10.15.
Sultankulova, K.T., et al. (2022). The prevalence of pathogens among ticks collected from livestock in Kazakhstan. Pathogens, 11(10), article number 1206. doi: 10.3390/pathogens11101206.
Tsapko, N. (2020). List of Ixodid tick species (Acari: Ixodidae). Parazitologiya, 54(4), 341-352. doi: 10.31857/S1234567806040069.
Жүктөөлөр
Жарыяланды
Кандай шилтеме берүү керек
Саны (чыгарылыш)
Бөлүм
Лицензия
Copyright (c) 2025 Айнура Камалова, Сабиржан Мавланов, Фахридин Пулотов, Адхам Исмоилов
